در مورد ماهواره ها

این فایل با فرمت ورد می باشد

فهرست مطالب
مقدمه ۶
ماهواره : از کجا تا کجا ۸
وضعیت فعلی ماهواره در کشورهای آسیایی ۱۴
تاریخچه ارتباطات ماهواره ای در ایران ۲۹
انواع ماهواره‌ها ۳۲
سیر تحولات ماهواره‌های مخابراتی ۳۳
ماهواره‌های مخابراتی ۳۴
ماهواره‌های مخابراتی ۳۶
ویژگیهای ماهواره‌های مخابرات ۳۹
گسترش منطقه تحت پوشش ۳۹
انعطاف پذیری ۳۹
پهنای باند زیاد ۴۰
هزینه کم ۴۰
ضریب اطمینان ۴۰
تاخیر در دریافت ۴۱
ایجاد اکو ۴۱
ماهواره‌های رادیو تلویزیونی ۴۲
ماهواره‌های نظامی ۴۳
ماهواره‌های جاسوسی استراق سمع الکترونیکی ۴۵
ماهواره‌های هواشناسی نظامی ۴۵
ماهواره‌های جاسوسی – عکاسی ۴۵
ماهواره‌های هشدار دهنده ۴۶
ماهواره‌های جاسوسی هشداردهنده ۴۸
ماهواره‌های جاسوسی نظارت دریایی ۴۹
ماهواره‌های جاسوسی استراق سمع الکترونیکی ۵۰
جاسوسی – رهگیری- اطلاعاتی ۵۱
ماهواره‌های جاسوسی عکاسی ۵۲
ماهواره‌های جاسوسی- مخابراتی ۵۲
ماهواره‌های مخابرات دریایی ۵۳
تقسیم بندی انواع ماهواره‌ها ۵۵
فعال و غیر فعال ۵۵
ارتفاع مدار ماهواره از زمین ۵۶
مدار ماهواره نسبت به زمین ۵۶
نوع خدمات ۵۷
کشورهای دارنده فن‌آوری ماهواره ۵۸
ماهواره‌های نظامی ۶۰
درآمدی بر کارکردهای ماهواره (با تاکید بر جنبه های حقوقی) ۶۲
ماهواره ؛ بیم ها و امیدها ۶۲
تنوع کارکرد و افزایش بیم ۶۳
کارکردهای «نظامی و امنیتی» ۶۴
کارکرد «ارتباطاتی و علمی» ۶۶
کارکرد «اقتصادی و تجاری» ۶۹
کارکرد «سیاسی و فرهنگی» ۷۰
چه باید کرد؟ ۷۲
مبانی و منابع حقوق ماهواره در سطح بین‌المللی ۷۴
اینترنت و ماهواره‌ها ۷۹
سفر یک طرفه ۸۱
ارتباط دو طرفه ۸۳
ارزیابی امکانات ۸۴
معایب ماهواره ۸۵
فن‌آوری آینده ۸۶
اصطلاحات ۸۶
بررسی وضعیت ماهواره در منطقه خاورمیانه ۸۷
اپراتورهای اف اس اس و اپراتورهای بی اس اس ۸۸
عرب ست ۸۹
عرب ست ۲A 89
عرب ست ۲B 90
عرب ست ۳A 90
عرب ست ۳B 90
نیل ست ۹۱
نیل ست ۱۰۱ ۹۱
نیل ست ۱۰۲ ۹۲
ترک ست ۹۲
ترک ست ۱B 93
ترک ست ۱C 93
یوروسیا ست Urousiasat 93
اپراتورهای MSS 95
Thuraya 95
تورویا A1 96
ESAT 96
خاتمه ۹۷
نتیجه گیری ۹۷
لزوم داشت فن‌آوری ماهواره و برخی ملاحظات سیاسی، اقتصادی ۹۸

مقدمه
ماهواره‌ها امروز جايگاه ويژه اي نزد دولتها و نيز زندگي انسان ها دارند همه ساله، صدها ماهواره به فضا فرستاده شده و نقشهاي فراواني را ايفا مي كنند و نقش ماهواره در جنگ و صلح با اهميت شمرده مي‌شود. عصر فضا و ماهواره‌ها از چهارم اكتبر سال 1957 ميلادي با پرتاب نخستين ماهواره ساخت دست بشر (اسپوتنيك – 1) آغاز شد. امروزه بيش از 1000 ماهواره در مدارهاي مختلف در اطراف كره زمين در حال چرخش هستند و تاكنون بيش از 4000 ماهواره به فضا پرتاب شده است. يعني به طور متوسط هر سه روز يك ماهواره.
اين همه در حالي است كه جمهوري اسلامي ايران صاحب هيچ ماهواره‌اي در مدار زمين نيست و در واقع فن‌آوري ساخت و پرتاب ماهواره را در اختيار ندارد. چند سالي است كه مسوولان محترم كشوري به توصيه دانشمندان و صاحبنظران توجه كرده و دستور آغاز بررسيهايي براي انتقال فن‌آوري ساخت و پرتاب ماهواره را صادر نموده اند. مقاله كنوني حاوي اطلاعات گوناگوني در اين زمينه بوده و اين موضوع را از زاويه هاي مختلف مورد بررسي قرار داده است. در پايان، توصيه هاي كاربردي نيز ارائه شده است.
ماهواره (satellite) يك وسيله پرواز كننده در فضاست كه در يك مسير بسته به نام مدار (orbit) به مدت طولاني به دور زمين در حال گردش مي‌باشد. مركز زمين در صفحه مدار قرار دارد. نيروي جاذب (گريز از مركز) روي ماهواره كه از دو عامل مهم فاصله ماهواره از مركز زمين (R) و سرعت حركت ماهواره (V) ناشي مي‌شود معمولاً در تعادل با نيروي جاذبه زمين است و بنابراين ارتفاع ماهواره از زمين، ثابت حفظ مي‌شود به طور كلي مدار ماهواره‌ها بيضي است كه مركز زمين در يكي از كانونهاي آن قرار دارد. شكل، اندازه، سمت و زاويه صفحه مدار بستگي به سرعت ماهواره و شرايط پرتاب دارد.
ماهواره بايد از زمين به مدار مورد نظر حمل شده و در آنجا رها گردد. شيوه نصب ماهواره در سه مرحله انجام مي‌شود: 1- ماهواره به وسيله يك راكت نيرومند بالابرنده، در يك مدار دايره اي رها مي‌شود (به طور معمول راكت پس از رها كردن ماهواره در مدار مربوط، به سمت زمين باز مي گردد و اغلب در برخورد با جو مي سوزد). 2- با كمك موتورهاي كوچك ماهواره، مدار آن به بيضي تبديل مي‌شود تا ارتفاع افزايش يابد. 3- با روشن شدن موتور اوجگيري، ماهواره در يك مدار دايره اي با شرايط از پيش تعيين شده قرار مي گيرد. شكلهاي 1 و 2 مراحل گوناگون پرتاب يك ماهواره ‌اينتلست به مدار ثابت زمين را نشان مي‌دهند.
شكلهاي 3و 4 بخشهاي اصلي دو ماهواره تايروس- اِن واسپات را نشان مي دهند. هنگامي كه يك ماهواره در مدار قرار گرفت، به دليل نبود نسبي هوا، تقريباً هيچ مانعي براي جلوگيري از حركت ماهواره وجود ندارد بنابراين سرعت، تقريباً ثابت مي ماند. چون سرعت ثابت است پس ارتفاع ماهواره از زمين نيز ثابت باقي مي ماند. به طور معمول ماهواره سه بخش اصلي دارد: 1- صفحه خورشيدي به منظور توليد انرژي الكتريكي براي مصرف سيستمهاي داخلي ماهواره 2- سيستمهاي داخلي (الكترونيكي، مخابراتي، اپتيكي و...) به منظور انجام ماموريت، 3- سيستم هدايت و كنترل ماهواره، شامل موتورهاي راكتي، مخازن سوخت و مكانيزم كنترل مسير

ماهواره : از كجا تا كجا 
تاريخ ماهواره‌ها را به مقالة آرتور. سي. كلارك ـ علمي‌نويس مشهور ـ نسبت مي‌دهند كه در مقاله‌اي در اكتبر 1945 اظهار داشت كه با سه ماهواره واقع در فاصلة 000,36 كيلومتري زمين مي‌توان تمام سطح زمين را تحت پوشش امواج آن قرار داد. البته، پيش از او دانشمندان آلمان هيتلري پژوهش‌هاي فراواني را در اين خصوص انجام داده بودند و مهاجرت اين افراد به امريكا و شوروي سابق به انتقال سريع تجارب و اسناد تحقيقاتي و رشد صنايع ماهواره‌اي اين دو كشور رقيب شد. اين دو كشور، با هدف بهره‌برداري نظامي به رقابت با يكديگر پرداختند و به تدريج، ماهواره‌هاي هواشناسي، مطالعة جو و سطح زمين و درياها، ناوبري هوايي و دريايي و نظاير آن‌ها را در مدار زمين قرار دادند. نخستين ايده مربوط به استفاده از ماهواره‌هاي مخابراتي در اواسط دهة 1950 ميلادي ابراز شد و از اوايل دهة 1960، به تدريج ماهواره‌هاي مخابراتي نيز در مدار زمين قرار گرفتند. در طول دهه‌هاي 60 و 70 ميلادي، عمده‌ترين كاربرد ماهواره‌هاي مخابراتي عبارت بودند از انتقال مكالمات تلفني و تصاوير تلويزيوني از يك ايستگاه زميني به ايستگاه زميني ديگر (اين ماهواره‌هاي نقطه به نقطه را FSS مي‌ناميدند). نكتة مهم در اين دهه‌ها آن بود كه تقريباً تمام فعاليت‌هاي مخابراتي و تلويزيوني ماهواره‌اي در وزارتخانه‌ها يا سازمان‌هاي دولتي صورت مي‌پذيرفتند و در نتيجه، اعمال حاكميت و كنترل ملي بر محتوا يا كنترل ايستگاه‌هاي ماهواره‌اي و رسانه‌اي محقق مي‌شد. 
در طول اين دوران، توليد و ارسال ماهواره‌ها به مدار زمين صنعت پرهزينه اما سودآوري بود و در نتيجه، رقابت شديد بين كشورها و صنايع بزرگ جهاني و نيز رقابت با فن‌آوري‌هاي توزيعي ديگر (به ويژه كابل نوري) باعث رشد سريع فن‌آوري ‌ماهواره‌اي شد. اين فن‌آوري‌ها، در دهه‌هاي 80 و 90 ميلادي، كوشيدند تا ظرفيت انتقال محتوا و قدرت پخش خود را افزايش دهند و از محدودة فركانس وسيع‌تري كه قبلاً بدون استفاده بود، بهره گيرند. همچنين، تلاش براي افزايش كارايي ماهواره‌ها باعث توجه جدي سرمايه‌گذاران به قابليت‌هاي حاصل از قراردادن ماهواره‌ها در مدارهاي پايين‌تر شد و در نتيجه، چندين برنامة وسيع جهاني براي استفاده از ماهواره‌هاي پايين مدار (Low Earth Orbit = LEO) و ميانه‌مدار (Medium Earth Orbit = MEO) در سال‌هاي اخير راه‌اندازي گرديده‌اند يا در سال‌هاي آتي به بهره‌برداري خواهند رسيد. نخسـتين مـاهواره مخابراتي كـه در مدار همزمان زمين (GES) قرارگرفت ماهوارة آنيك 1- آ (Anik A-1) كانادا در سال 1972 بود كه توسط اتحادية راديو ـ تلويزيون اين كشور (CBC) در مدار زمين قرار گرفت و از آن براي اتصال ايستگاه‌هاي FSS و نه پخش مستقيم براي گيرندگان استفاده مي‌شد. اولين ماهوارة پخش مستقيم براي گيرندگان در سال 1976 به نام هرمس (Hermes) در همين كشور به كار گرفته شد. نخستين ماهواره پخش مستقيم تلويزيوني (DBS) آسيا در سال 1984 در كشور ژاپن با نام يوري 2ـ آ(Yuri-2A) به فضا پرتاب شد كه سرريز امواج آن به جزاير كشورهاي همسايه مسأله‌ساز شد. اما تبديل شدن پخش مستقيم ماهواره‌اي به يك مسألة مهم جهاني با پرتاب ماهوارة ASTRA در دسامبر 1988 و آغاز فعاليت آن در فوريه 1989 مصادف شد. در قارة آسيا، اين پديده با پرتاب ماهواره آسياست (Asia Sat 1) در آوريل 1990 و شروع پخش مستقيم تلويزيوني توسط شركت هنگ‌كنگي استارتي وي (STAR TV) ، از طريق آن ماهواره در اكتبر 1991، به طور جدي طرح شد. دريافت كانال‌هاي تلويزيوني اين ماهواره در مناطق حاشيه‌اي (مثلاً در ايران) تنها با بشقاب‌هايي به قطر سه متر عملي بود. اما، با تقويت امواج، در سال 1993، بشقاب‌هاي به قطر 8/1 متر تصوير واضحي را دريافت مي‌كردند. افزايش قدرت پخش ماهواره‌ها به كاهش فزايندة اندازه و قطر بشقاب‌ها منجر شد و همزمان نيز قيمت دستگاه‌هاي رسيور (به دليل توليد انبوه) كاهش يافت. نتيجه اين تغييرات بالا رفتن مطلوبيت ماهواره براي مصرف‌كنندگان در كل دنيا و از جمله ايران بود.
در هر حال، امروزه فشار ناشي از تقاضا براي خدمات متنوع و بهتر ماهواره‌اي (نظير ارائه اينترنت با كيفيت باند وسيع، ارتباطات صوتي و تصويري بين فردي و پخش راديو ـ تلويزيوني) و گسترش روزافزون بازار و در نتيجه، سودآوري قابل توجه، صنايع ماهواره‌اي را به سرمايه‌گذاري و توجه جدي در امر تحقيق و توسعه رهنمون شده است. در نتيجه، علي‌رغم شكست برخي از برنامه‌هاي ماهواره‌اي در واپسين سال‌هاي قرن بيستم، بسياري از متخصصان و دانشمندان بر اين باورند كه ماهواره‌هاي ارتباطي و مخابراتي در آينده شاهد نوآوري‌هاي جديد خواهد بود و از اين رو نقش و حضور گسترده‌تري در عرصة ارتباطات فردي و جمعي جهاني خواهند داشت. سرعت رشد فن‌آوري ماهواره‌اي به حدي است كه سياست‌گذاري ملي و بين‌المللي، بر پاية نظر برخي از متخصصان، مانع اصلي به كار گيري قابليت‌هاي فني فعلي است. به عبارت ديگر، حتي در حال حاضر، امكانات فني ماهواره‌ها بسيار بيش‌تر از ميزان عملي‌شدن كنوني آن است و علت اصلي توقف نسبي برنامه‌هاي نوين را بايد در ممنوعيت‌ها و محدوديت‌هاي ناشي از سياست‌هاي ملي و بين‌المللي جستجو كرد تا در امكانات فني و سرماية در دسترس. 
در هر حال، پخش مستقيم برنامه‌هاي تلويزيوني از طريق ماهواره‌ها در طول ده سال گذشته به عنوان يك مسالة جهاني مورد توجه كشورهاي مختلف قرار گرفته است و در اين ميان، كشورهاي داراي حساسيت‌ها و ملاحظات فرهنگي (به ويژه از منظر ارزش‌هاي سنتي، ملي و يا مذهبي) و سياسي توجه بيش‌تري را به آن مبذول داشته‌اند. پيامدهاي فرهنگي، سياسي و حتي اقتصادي مورد انتظار طيف وسيعي از سياست‌ها را در كشورهاي آسيايي (به ويژه كشورهاي اسلامي) به وجود آورد. اين سياست‌ها از پذيرش مطلق تا طرد كامل را شامل مي‌شدند. يك تحقيق در سال 1373، كشورهاي آسيايي را براساس سياست‌هاي ماهواره‌اي آن‌ها به شش گروه تقسيم كرد: 
1. كشورهايي كه ماهواره را مجاز دانستند و حتي تسهيلاتي را براي مردم فراهم كردند؛ مانند سنگاپور، هنگ‌كنگ، اسرائيل و كويت. 
2. كشورهايي كه مانع حقوقي به وجود نياوردند اما، همزمان با وضع ماليات و عوارض براي نصب بشقاب‌هاي ماهواره‌اي، به اقدام‌هاي رقابتي نيز دست زدند؛ مانند پاكستان. 
3. كشورهايي كه ماهواره را مجاز دانستند اما به جستجو و اعمال برنامه‌هاي رقابتي دست زدند؛ مانند هند، اندونزي، كره جنوبي و سريلانكا. 
4. كشورهايي كه ممنوعيت‌هاي قانوني ايجاد كردند اما به راه‌حل‌هاي رقابتي نيز دست زدند؛ مانند عربستان، بحرين، قطر، امارات متحده عربي و مالزي. 
5. كشورهايي كه با پشتوانة امكانات غني نرم‌افزاري و سخت‌افزاري خود ممنوعيت‌هاي قانوني ايجاد كردند؛ مانند ژاپن. 
6. كشورهايي كه تا زمان تحقيق هنوز تصميم رسمي و قانوني مشخصي را اعلام نكرده بودند و در نتيجه، اقدام اساسي براي رقابت نيز نداشتند. 
تحقيقات نشان مي‌دهند كه سياست ماهواره‌اي كشورهاي آسيايي غالباً در يك مدت بسيار كوتاه بين 1993 تا 1995 (1372 تا 1375) دستخوش تغييرات بسياري شد. اين تغييرات معمولاً حاكي از حركت سياستي از دو سوي افراطي طيف پذيرش مطلق/طرد كامل به سوي نقاط بينابيني بود. در طول اين سال‌ها، بسياري از كشورهايي كه ماهواره‌ها را ممنوع دانسته بودند به جستجوي راه‌هاي مناسب براي ارائة برنامه‌هاي جذاب تلويزيوني (داخلي يا خارجي) به شهروندان خود از طريق راه‌اندازي شبكه‌هاي تلويزيوني زميني يا ماهواره‌اي پرداختند. كشورهايي نيز كه ماهواره را (به طور مطلق يا با وضع ماليات و عوارض) آزاد دانسته بودند به تدريج وارد رقابت شدند و با هدف اقتصادي يا فرهنگي و سياسي به جذب وقت شهروندان خويش و در نتيجه، دور كردن آن‌ها از كانال‌ها و شركت‌هاي رقيب دست زدند. به عبارت ديگر، سياست ماهواره‌اي مبتني بر «آزادي قانوني» يا «ممنوعيت قانوني» در اغلب كشورهاي پيشرفته و در حال توسعه (و در سطح آسيا و حتي كشورهاي اسلامي) به چشم يك سياست كامل و مطلق نگريسته نشده و تلاش براي جذب وقت و توجه مردم كشور به شيوه‌هاي مختلف انجام گرفته است. 
در حال حاضر، كشورهايي نظير تركيه، اندونزي، مالزي، پاكستان، هند، سريلانكا، ژاپن، چين و اغلب كشورهاي عرب زبان به بهره‌گيري از سيستم‌هاي مختلف (برحسب منبع تأمين محتوا، ميزان اعمال تغيير در محتوا، مالكيت و مديريت سازمان‌هاي مربوطه، پخش زميني يا ماهواره‌اي و ...) از كانال‌هاي ماهواره‌اي موجود براي تأمين خواسته‌ها و نيازهاي مخاطبان داخلي خود بهره مي‌گيرند. برخي از كشورها نيز هدف فوق را با اجراي برنامه‌هاي مشترك پيگيري مي‌كنند. مثلاً در كشورهاي عرب زبان چند شركت بين‌الدولي يا خصوصي (نظير عرب‌‌ست، شبكة الجزيره، MBC، ANN و ...) وظيفة تهية برنامه‌ها از منابع داخلي يا جهاني براي پخش ماهواره‌اي به كشورهاي تحت پوشش خود را به عهده گرفته‌اند. با اين توضيح كلي، بهتر است به بررسي وضعيت بهره‌وري از فن‌آوري ماهواره‌اي در چند كشور آسيايي بپردازيم و سپس، درس‌هاي احتمالي حاصل از تجارب اين كشورها براي ايران را به بحث بگذاريم.

وضعيت فعلي ماهواره در كشورهاي آسيايي
همان‌گونه كه پيش‌تر ذكر شد، اغلب كشورها از اواسط دهة 1370 برنامه‌هايي را براي بهره‌وري ملي از ماهواره به اجرا گذاشته‌اند ـ خواه اين كشورها دريافت ساير كانال‌ها را ممنوع كرده يا به انتخاب شهروندان واگذار كرده باشند. اما بهتر است در ابتدا انواع بهره‌وري از ماهواره را مشخص كنيم. در دهة اول مي‌توان سه نوع بهره‌وري ملي از ماهواره را نشان داد. الف) استفاده از ماهواره براي پخش مستقيم برنامه‌‌هاي كانال‌هاي تلويزيوني ملي به درون كشور. اين اقدام براي فايق آمدن بر موانع طبيعي گسترش پوشش شبكه‌هاي تلويزيوني ملي به نقاط دوردست و كم‌جمعيت يا بالا بردن كيفيت دريافت برنامه‌ها توسط بسياري از كشورها (نظير هند و استراليا صورت گرفته است؛ ب) استفاده از ماهواره براي پخش مستقيم برنامه‌هاي كانال‌هاي تلويزيوني ملي يا كانال‌هاي جديدالتأسيس و پخش براي ساير كشورها. معمولاً پخش ماهواره‌اي تلويزيوني براي ساير كشورها به منظور حضور جهاني فرهنگ كشور مبدأ، اطلاع‌رساني جهاني و تأثير بر افكار عمومي كشورهاي مقصد يا به ويژه با هدف ارائه برنامه‌هاي تلويزيوني به جمعيت‌هاي مهاجر به كشورهاي ديگر انجام مي‌گيرد. پخش ماهواره‌اي شبكة خبر، شبكه‌هاي جام‌جم و شبكه‌هاي سحر ايران به منطقة خاورميانه، اروپا و امريكا را مي‌توان در اين طبقه جاي داد. امروزه، تعداد بسيار زيادي از كانال‌هاي در دسترس را همين نوع كانال‌هاي تلويزيوني تشكيل مي‌دهند