به نام خدا

 

این مقاله WORD و قابل ویرایش میباشد

 

موضوع : بررسی نقوش روایتگری در سفالینه های دوره سلجوقی تا پایان عصر تیموری

 

 

فهرست مطالب:

 

فصل اول: 1- تصویرگری ادبیات روایی بر روی سفالینه ها (دوره سلجوقی تا پایان عصر تیموری)

 

بخش اول:1-1- ویژگی های ادبیات روایی ایران

 

1-1-1-گونه های مختلف ادبیات ایرانی

 

1-1-2-داستانی

 

1-1-3-پیدایش شعر روایی در زبان فارسی عصر اسلامی 

 

1-1-4-زمینه های فردی و اجتماعی شعر غنایی 

 

1-1-5-عمده شکل های شعر غنایی فارسی

 

1-1-6-داستان در ادب کلاسیک فارسی

 

1-1-7-ادبیات در دوره ی (سامانیان- غزنویان- سلجوقیان- ایلخانیان و تیموری) 

 

1-1-8-بنیان های روایت

 

بخش دوم:1-2- تصویرگری متون روایی در نگارگری ایران 

 

1-2-1- تاثیر سبک مانوی بر اولین تصویرگری کتب اسلامی 

 

1-2-2- نگارگری دوران (سلجوقی- ایلخانی- تیموری) 

 

1-2-3- معیارهای ترکیب بندی در نگارگری

 

1-2-4- تحولات تدریجی ترسیم انسان در نقاشی ایران 

 

بخش سوم:1-3- مضامین بکار گرفته شده در سفالینه های ایران 

 

1-3-1- تاثیر مضامین ادبی ساسانی بر سفال اوایل اسلام

 

1-3-2- منع تصویرگری و حضور خط در تزیین سفالینه های اسلامی 

 

1-3-3- مضامین سفالینه های اسلامی

 

1-3-4- سفالینه های اسلامی از جهت تکنیک لعاب زنی و نقش زنی

 

1-3-5- مضامین سفالینه ی عهد ایلخانی و تیموری

 

بخش چهارم:1-4- مقایسه نقوش روایی در نگاره ها و ظروف سفالی

 

1-4-1- ویژگی صفحه آرایی نگاره ها و سفالینه ها (از جهت نوشتاری- تصویرگری)

 

1-4-2- ظروف سفالی با مضمون تصویر و نوشته 

 

1-4-3- مقایسه ی نگارگری و سفالگری از جهت چگونگی نقش زنی 

 

1-4-4- همنشینی نقوش تزیینی با خوشنویسی

 

1-4-5- تاثیر نگاره های ادبی بر تصویرگری سفالینه ها

 

1-4-6- عناصر تصویری مشترک بین نگاره ها و سفالینه ها

 

1-4-7- وضوح اشعار و جلوه ی آن در تصویرسازی نگاره ها و سفالینه ها

 

فصل دوم: 2- ویژگی نقاشی سفالینه های عصر سلجوقی

 

بخش اول:2-1- لعابهای دوره سلجوقی 

 

2-1-1- ویژگی لعاب زرین فام و ارتباط آن با فراورده های سفالی سلجوقی 

 

2-1-2- سفال زرین فام 

 

2-1-3- ویژگی تصویری و نوشتاری سبک ری 

 

2-1-4- سفال زرین فام کاشان

 

2-1-5- شهرهای ساخت سفال زرین فام (گرگان، ساوه) 

 

بخش دوم: 2-2- ویژگی نقاشی سفالینه های عصر ایلخانی

 

2-2-1- سفالینه ی دوره مغول و ایلخانی در سده های هفتم و هشتم هق

 

2-2-2- کاشیکاری دوره ایلخانان مغول

 

2-2-3- وضعیت سفالگری در دوره ایلخانی

 

2-2-4- محتوای تصویری سفالینه های ایلخانی 

 

بخش سوم:2-3- ویژگی نقاشی سفالینه های عصر تیموری

 

2-3-1- وضعیت سفالگری تیموری 

 

2-3-2- سفالگری تیموری و تاثیرپذیری از چین

 

2-3-3- تکنیک ها و طرح های عهد تیموری 

 

فصل سوم: 3- ارتباط مضامین ادبی- روایی با نقوش سفالینه های عصر سلجوقی- ایلخانی- تیموری 

 

بخش اول:3-1- ارتباط مضامین ادبی روایی با نقوش سفالینه های عصر سلجوقی 

 

3-1-1- ظروف مینایی و ارتباط نگاره های مکتوب با آثار سفالی این سبک 

 

3-1-2- نقوش ظروف مینایی دوره ی سلجوقی 

 

3-1-3- کاربرد نقوش بر روی ظروف سفالی

 

بخش دوم:3-2- بررسی نقوش نوشتاری- تصویری زرین فام ((اعم از کاشی و سفال) دوره ایلخانی- تیموری)

 

3-2-1- سه سبک عمده ی نقاشی زرین فام

 

3-2-2- عدم ارتباط متن و تصویر در آثار زرین فام سده ی 7 ه ق 

 

3-2-3- اشعار کاشی های زرین فام ایلخانی 

 

3-2-4- بررسی کاشی بناهای مذهبی و غیرمذهبی (کاخ ها) 

 

3-2-5- کاشیکاران دوره ی ایلخانی 

 

3-2-6- کاشی های زرین فام ایلخانی با مضمون عاشقانه و تصویر زوج عشاق 

 

3-2-7- عدم تطابق تصویر و اشعار روی کاشی های زرین فام سده ی 8 ه ق

 

3-2-8- تجلی شاهنامه بر کاشی های سده ی 7 و 8 ه ق

 

3-2-9- شناخت نقشی از شاهنامه اسب سوار و باز(شاهین) 

 

3-2-10- عناصر چینی- ایرانی بر کاشی های تخت سلیمان

 

3-2-11- تطابق اشعار با کاربرد ظرف 

 

3-2-12- اشعار، چگونه در اختیار کاشیکار قرار می گرفت؟ 

 

3-2-13- اهمیت اشعار روی کاشی و ظروف در تصحیح متون ادبی

 

3-2-14- نقاشی روی ظروف سفالین لعابدار

 

بخش سوم:3-3- بررسی وجوه اشتراک نقوش سفالینه ها و نگاره های مکتوب (بامعرفی چند نمونه)

 

3-3-1- شباهت های نقوش نگارگری با سفالگری دوره ی سلجوقی 

 

3-3-2- بررسی و مقایسه ی نقش کاشی با مضمون بیژن در چاه با نگاره ی آن

 

3-3-3- بررسی و مقایسه ی نقش سفالینه با مضمون ضحاک ماردوش با نگاره ی آن 

 

3-3-4- بررسی و مقایسه ی نقش سفالینه با مضمون ایرج و برادران با نگاره ی آن

 

3-3-5- بررسی و مقایسه ی نقش سفالینه با مضمون خسرو و شیرین با نگاره ی آن 

 

3-3-6- بررسی و مقایسه ی نقش سفالینه با مضمون بهرام و آزاده با نگاره ی آن 

 

3-3-7- بررسی نقش فتنه و گوساله

 

 

 

پیشگفتار:

 

توجه و علاقه ی اينجانب به اين موضوع زمانی آغاز شد که می بایست برای پایان نامه ی دوره ی کارشناسی موضوعی را انتخاب می کردم ؛ برخلاف برخی دانشجویان و جو حاکم در بعضی دانشگاهها، توجه من معطوف به هنر ایران شد ؛ آنطور که منابع نشان می دهد راجع به هنر غرب از جانب مؤلفانشان به قدر کفایت کتب بیشماری تألیف شده است ؛ البته شایان توجه است که برخی مؤلفان غربی نیز در پی تحقیق و تفحص بر هنر ایران برآمدند ، ولی هنر ما را آنگونه که شایسته ی نام ایران است معرفی نکرده اند ؛ با همه این اوصاف ناگفته های بسیاری در بین تألیفات هنری بالاخص وجود داشت که مرا ترغیب کرد به هنر ایران علی الخصوص رشته تخصصی ام که سفال و سرامیک بود ، بپردازم ؛ در بین نقوش سفالینه ها اثری از فرهنگ و تمدن عظیم ایرانی را می توان یافت شایسته بنظر می رسد یک هنرمند متعهد اولاً به محیط اطراف خود نظر داشته ، هنر مملکت خویش را بشناسد اطلاعاتی از جامعه ، فرهنگ و تمدن خود کسب کند ؛ پس از شناخت لازم و کافی به دوردست ها بنگرد ؛ و هنر و انعکاس آن را بر دیگران بشناساند بعد از آن به هنر دیگر ملل بپردازد نظر شخصی اینجانب این است که باید تأثیرات هنر اسلامی - ایرانیدر این تحقیقات مدّ نظر قرار گیرد وجود آثار و رؤیت آنها مرا برآن داشت که به پیوند ادبیات و سفال توجه نشان دهم و چون ادبیات نمایندهفرهنگ ایرانی است و تقریباً هنرمندانی دچار از خود بیگانگی فرهنگی شده اند، موضوع رساله ی خویش را تاثیر ادبیات بر سفال دوره ی اسلامی انتخاب نمودم تا ثابت کنم هنر ایران غنی و سرشار از مضامین آموزنده استبعد از تهیه و تکمیل رساله با وجود زحمات زیادی که برای جمع آوری و تهیه ی مطالب کشیده بودم ؛ احساس کردم ناگفته هایی درباره ی این موضوع باقی مانده و آنطور که باید حق مطلب ادا نشده است ؛ و در حد یک پروژه ی کارشناسی بصورت خام و نا پخته به این موضوع پرداخته ام سپس تصمیم گرفتم بگونه ی تخصصی تر به این موضوع در حیطه ای تقریباً مجزا اما مرتبط بپردازم ؛ نگاهی به چند نمونه اثر سفالی مشابه مرا بفکر واداشت که چرا هنرمند این نقوش را مصور کرده است ؟ ظاهر نقوش نشان می داد باید جزیان و داستانی در آن نهفته باشد به عنوان مثال داستان بهرام و آزاده چندین بار توسط هنرمندان دوره های مختلف بر سفال و نگاره ها اجرا شده استویژگی تصویری ظروف فوق مرا بر آن داشت که به بررسی موضوعی و محتوایی این داستان بپردازم با مقایسه ای که بین آثار سفالی و نگاره ها ترتیب دادم ؛ دریافتم هنرمندان به ادبیات و اشعار شاعران بسیار توجه داشته اند و گویی نوعی تبادل اطلاعات و همکاری بین هنرمندان و نگارگران وجود داشه است و هر دو گروه از چشمه ی پر فیض ادبیات و اشعار ، جهت نقش زنی بر آثار بهره گرفته اند در شروع پژوهش هایم با راهنمایی ارزشمند جناب دکتر شیرازی متوجه شدم باید برای شروع تحقیق مجموعه ای از کتب تاریخی ، ادبی ، نگارگری و سفال مطالعه شودو راهنمایی های بجا و مناسب آقای رجبی در بیان تقسیم بندی فصول ، مسیر راه را برایم روشن تر نمود با راهنمایی این عزیزان می بایست به تاریخ ادبیات ایران مراجعه، و مجموعه ای از اشعار و انواع ادبی ایران را مطالعه می کردم زیرا در حاشیه ی کاشی ها و ظروف، اشعار خوشنویسی شده ی شاعران بزرگ و ناشناس بسیار وجود داشت و در این ارتباط خطوطی که مورد استفاده واقع شده بود مرا ملزم می داشت تا به منابع خوشنویسی و انواع خطوط نیز رجوع کنم ؛ بدلیل پیوستگی ادبیات و نگارگری و تشابه نقوش نگاره ها با سفالینه ها ، نگاره های ادوار مختلف و تأثیرات آنها نیز مورد بررسی قرار گرفت و در آخر مقایسه ی نهایی و موشکافانه ی نقوش سفالینه ها و نگاره ها مدّ نظر قرار گرفت در مسیر جمع آوری مطالب مشکلات عدیده ای همچون کمبود منابع که متناسب با موضوع باشد ، راهم را دشوار می نمود در جمع آوری تصاویر نیز بدلیل سیاه و سفید و بی کیفیت بودن برخی نگاره ها متأسفانه برخی تصاویر از کیفیت مطلوب برخوردار نبود و تلاش اینجانب در جمع آوری برخی تصاویر با کیفیت مثمر ثمرواقع نشدمتأسفانه هنرمندانی که در تألیف کتب مربوط به فن سفال گری کتاب هایی را به طبع رسانده اند ؛ با وجود کثرت تألیفات سرامیکی و سفالی ، باز هم جای خالی برخی مضامین که مرتبط با سفال باشد در بین کتب حس می شود هرکدام از این بزرگواران اگر حرفی از نقوش به میان آورده اند صرفاً مربوط به مضامین ادبی می شده است ، و فقط در حد بسیار محدودی به این نکته اذعان داشته اند که : " ادبیات و اشعار شاعران مختلف چون فردوسی و بر آثار سفالی به کثرت قابل رؤیت است " و از ذکر نمونه ای با این عنوان اجتناب نموده اند ؛ اگر هم تصویری می آمد متأسفانه فاقد هرگونه توضیح کارشناسانه بود البته در اندک مواردی مانند کتاب سفال اسلامی خلیلی ، بذکر یک مورد بطور تخصصی پرداخته شده بود و در برخی کتابهای قدیمی و یا مقالات جدید متأسفانه با اطلاعات نادرستی مواجه شدم که با وجود منابع قابل استناد و صحیح در رساله ی حاضر ، به این موارد اشاره نموده ام تلاشهای آقای قوچانی در تألیفات و مقالاتی که ارائه داده اند را در ارتباط با موضوع رساله نمی توان نادیده گرفت ، بخصوص کتاب " کاشی های تخت سلیمان " ایشان در پیشرفت روند کار بسیار مفید واقع شد اینجانب تلاش نمودم تا با گردآوری این مطالب در این رساله بطور تخصصی و کاملاً ویژه به محتوای ادبی آثار سفالی بپردازم باید این نکته را عرض کنم که جای خالی این موضوع ( بررسی نقوش روایت گری بر سفالینه ها و کاشی ها در بین کتب سفالی خالی است )با اینکه در جمع آوری مطالب و تدوین این رساله ، مطمئناً کاستی هایی وجود دارد، وتک تک اطلاعات و نوشته های این رساله با عشق و علاقه از کتب مختلف و مقالات گوناگون جمع آوری شده است ، و در برخی موارد که نگارنده حس کرده می تواند به درک مطلب کمک کند سعی نموده همراه با سند مطالبی را بر آن بیفزاید ان شاء اخدای مهربان مرا یاری دهد تا بتوانم، با استواری قدمی هرچند کوچک در راه خدمت به هم میهنانم بردارم در آخر از همه عزیزانی که مرا در گردآوری این رساله یاری رسانده اند از جمله جناب آقای رجبی ، استاد راهنمای بزرگوارم و جناب آقای دکتر شیرازی، استاد مشاور و استاد روش تحقیق که مرا بطور تخصصی تر با دنیای پژوهش آشنا نمود، و خانواده و همسرم که مرا در این امر، لحظه ای تنها نگذاشتند ، سپاسگزارم

 

 

 

مقدمه:

 

سفالگری از دیرینه هنرهایی است که بشر جهت رساندن پیام و احساس درونی خویش به آن پرداخته استاین هنر تجلی گاه باورها و اعتقادات بشر استنقوشی که بر سفالینه ها نقش می بندد بخشی از این جهان بینی را بر آیندگان آشکار می نمایدآثار به جای مانده از ادوار مختلف نشان از سلیقه و ذوق مردم آن روزگار دارد، سفالگری که از دستاوردهای بزرگ تمدن اسلامی است؛ با ورود اسلام ویژگی هایی را کسب نمود؛ در دوران اسلامی به علت حمایت سلاطین و حکام و حتی عامه ی مردم درمی یابیم سفالگری، هنر- صنعتی است که تحت اختیار قشرهای مختلف بوده است و همه بر مبنای نیاز خود از آن مستفیذ شده اندبا منع اسلام مبنی بر تحریم کاربرد طلا و نقره؛ این هنرمندان سفالگر بودند که با ایجاد لعابهای درخشان و گیرا جای ظرفهای طلا و نقره را در خانه های اقشار مردم پر نمودند؛ اسلام که با تصویرگری انسان مخالف بود هنرمند را بر آن داشت که از چشمه ذوق و استعداد خود استفاده نمایدبه این ترتیب هنرمند مسلمان از خلاقیت خویش جهت تصویرگری سفالینه ها بهره برد؛ ابتدا از نقوش ادوار قبل از اسلام به طور محدود در نقش زنی بهره گرفتبعدها خود به طراحی نقوش ساده و تجریدی انسانی- گیاهی- حیوانی و ساخت سفالینه با لعبهای گوناگون همت گماردو استفاده از خط و خوشنویسی به دلیل اهمیت و سفارش اسلام در راس تزیینات قرار گرفتو به مرور زمان اشعار شاعران بزرگ، جهت ترویج فرهنگ ایرانی به کار گرفته شددر این رساله همانگونه که از عنوان آن پیداست برای بررسی نقوش به پژوهش در چهار هنر رجوع شده است هنرهای مدنظر (سفالگری- نگارگری- خوشنویسی- ادبیات(اشعار شاعران) می باشددر خلال مطالب با نمونه آثار بجا مانده؛ در می یابیم هنرمندان به طور مستقیم و غیرمستقیم، از یکدیگر تاثیراتی گرفته اند؛ به عنوان مثال ارتباط مضمونی و حتی تصویری مشترکی بین برخی آثار سفالی و نقوش مندرج در نگاره ها احساس می شود؛ و در هر دو هنر اشعار توسط عنصر فعال خوشنویسی، گرداگرد ظروف و نگاره ها را دربرگررفته اندبا همه ی این شباهت ها برخی تفاوت ها نیز احساس می شوداز جمله این تفاوت ها می توان چکیده نگاری را مختص هنر سفالگری دانست و تفضیل گرایی در ارائه نقوش را از ویژگی های نگارگری برشمرد؛ و تمام این تفاوت ها باز می گردد به ویژگی موادو مصالحی که توسط هنرمند بکار گرفته شده است 

 

 

 

2-3- تعريف مساله و بيان سوالهاي اصلي تحقيق:با عنايت به موضوع انتخاب شده،‌ بررسينقوش روايتگري سفالينه هاي دوران سلجوقي تا پايان عصر تيموري مد نظر استمواد مورد پژوهش سفال وکاشي بوده و جنبه ادبي آثار در اولويت قرار دارد؛ و آثاري مورد بررسي قرار خواهد گرفت که، در برگيرنده نقوش و نوشته هاي ادبي ( منظوم يا منثور ) که جنبه بازگويي داستاني دارد ، مي باشداز جمله موارد قابل توجه بررسي تفاوت بين مضامين ادبي هر دوره مي باشد همچنين بررسي کاربردهاي انواع خطوط خوشنويسي متناسب با شرايط فرهنگي و هنر ( ادبيات) دوره ها و چگونگي تأثير و تأثّر هنرمند و چگونگي انعکاس آن بر روي آثار مد نظر مي باشدو همچنين بررسي کاربرد انواع خطوط ( خوشنويسي ) در رساندن پيامِ تصاوير ارائه شده انجام خواهد شد 

 

سوالهاي اصلي تحقيق:

 

1- مضامين ادبي مورد استفاده در آثار مورد نظر دوره سلجوقي تا پايان عصر تيموري چه تفاوتي نسبت به يکديگر دارند؟

 

2- درصد فراواني مضامين ادبي در هر دوره چه ميزان است ؟

 

3- متن نوشته حواشي تزيينات تصويري،تا چه ميزان با تصاوير مرتبط مي باشند ؟

 

4- کداميک از انواع خوشنويسي در آثار مورد نظر در رساندن پيام موثرتر بوده اند ؟

 

 

 

 

 

3-3- پيشينه تحقيق و ضرورت انجام تحقيق:

 

طبق بررسي صورت گرفته جهت يافتن پيشينه تحقيق و با مطالعه پايان نامه ها و کتب مربوط به سفال با مطالبي مواجه شدم که برخلاف عناويني که دارند اشاره کوچکي به تصاوير کار شده بر روي سفالينه ها شده است و يا حتي محقق فقط به معرفي تصويري(بدون شرح تصوير و متن نوشته)اکتفا نموده است و بيشتر جنبه فني آثار توليد شده مد نظر بوده است1- به عنوان مثال پايان نامه اي با عنوان بررسي نقوش کاشيهاي زرين فام در دوره سلجوقيان و مغولان 6 تا 8 ه ق خانم ناهيد صالحي نيا محقق اين رساله در ابتدا به تاريخچه و مراحل تکامل کاشي بين النهرين و عيلام و هخامنشي و…ساساني و دوره اسلامي پرداخته درخلال فصول مختلف به مراکز ساخت کاشي و هنرمندان کاشي ساز و اهميت کاشي در معماري و نحوه ساخت آن همچنين به موضوعات اساطيري همچون سيمرغ در نقاشي ايران و سيمرغ در شاهنامه و ويژگي پر سيمرغ و شکل سيمرغ و اژدها در کاشي زرين فام پرداخته است در اين بين اشاره بسيار اندکي به مضمون حماسي و ادبي شده استدر اين تحقيق به بررسي نقوش پرندگان و حيوانات اهلي و غير اهلي و نباتات و مفهوم لوتوس پرداخته شده است با اين اوصاف کل اثر در حيطه مضامين اساطيري سيمرغ و اژدها و …و بررسي تکنيکي کاشي زرين فام پرداخته استدر اين پايان نامه فقط در صفحه 34 اشاره کوتاهي به تصوير دو دلداده نموده و به شرح تصوير پرداخته و در صفحه 63 که عنوان کتيبه و خط دارد در 3 صفحه به آيات و روايات و خطوط مورد استفاده در کتيبه هاي کاشي هاي محرابهاي مساجد اشاره کرده است 

 

2- در پايان نامه ا ي ديگربا عنوان، (( بررسي نقوش حيواني و انساني در هنر سلجوقي ايران)) خانم ميترا کيانا به بررسي نقوش حيواني و انساني هنر دوره سلجوقي پرداخته و علاوه بر بررسي تاريخي ، اوضاع اجتماعي دوره سلجوقيان و نقش آن در رشد و گسترش فرهنگ و هنر ايراني نيز توجه شده است و بعد به تجزيه و تحليل نقشمايه هاي حيواني_انساني پرداخته است، آثار بررسي شده در حيطه متريال مختلف از جمله نقاشي، کتاب آرايي سفالگري کاشيکاري قاليبافي پارچه بافي فلزکاري و حجاري و گچ بري مي باشدو نقوش بررسي شده سلجوقي در حيطه نقوش تزييني،هندسي،گياهي و نوشتاري حيواني و انساني مي باشددرآخر به تجزيه و تحليل ويژگي نقوش حيواني و انساني پرداخته و در نتيجه گيري اين مطلب قيد شد که نقوش سلجوقي از هنر ساماني و ساساني و هنر چين متأثر است 

 

3- بررسي تأثير و ويژگيهاي ادبي شاهنامه بر نمونه هاي تصويري نقاشي ايران آقاي صلاح الدين حسني در سه فصل به بيان کلياتي درباره زيبايي شناختي ادبيات ايران و تاريخچه و سير پيدايش شاهنامه و بررسي تاريخي شاهنامه هاي مصور در تاريخ نگارگري ايران پرداخته استدر فصل سوم اين رساله محقق به بررسي تصويرگري تاريخ و حماسه هاي ملي ايران باستان مرتبط با پيدايش شاهنامه از قبل و دوره اسلامي پرداخته است و در بخشي به تداوم سنت تصويرگري دوره اسلامي تا اواخر سلجوقيان در ايران توجه نشان داده است و در بخش سوم فصل سوم بررسي نمونه هاي تصويري شاهنامه فردوسي از دوره ايلخاني تا اواخر صفويه مدنظر بوده است در صفحه 64 اين فصل قدح لعابي با تصوير فريدون سوار بر گاو نر در حال بردن ضحاک سده 7 ه ق ، بيان شده است و تنها يک اثر سفالي که حالت روايي دارد و مضمون شاهنامه اي دارد معرفي شده استو بقيه مباحث به نگارگري و مضامين و نقوشي که در آن تصوير شده پرداخته است و نگارنده بيان داشته است که سند تصويري از دوران گذشته نداريم و تنها نقوش آثار سراميکي و سفالي بجا مانده اين شيوه کار نقش زني هنرمندان را بر ما عيان مي سازد و بصورت خلاصه و تنها در چند سطر به اين مبحث پرداخته است

 

4- زيبايي شناسي کاربردي ظروف فلزي و سفالي ايراني از دوره سلجوقيان تا صفويه، ازهار موسوي نيا در پنج فصل به معرفي آثار فلزي و سفالي دوره سلجوقي و صفويه پرداخته است ، و به معرفي برخي ظروف پرداخته منابع استفاده شده در اين رساله جهت مطالعه و وام گيري مطالب براي موضوع انتخابي اينجانب بسيار مفيد شناسايي شده است؛ صحنه هايي از آثار ادبي مثل بيژن و منيژه و صحنه تسخير قلعه و آبتني شيرين و…را فقط در حد نشان دادن تصوير معرفي کرده است بدون ذکر شرح و توصيفي؛ البته با توجه به موضوع رساله زيبايي شناسي کاربردي مطرح بوده و معرفي نقوش در حد نشان دادن تصوير فقط به دليل فرم و حالت ظرف بوده است و نه معرفي صرفِ تصوير 

 

5- بررسي اشکال و نقوش تزييني سفال و آثار فلزي ايران در دوره سلجوقيان 591-430 ه ق آقاي کامبيز مؤمن خاني به بررسي ظروف فلزي و سفالي دوره سلجوقي در 4 فصل پرداخته است در فصل يک به بررسي زمينه تاريخي ، فرهنگي سلجوقيان و در فصل 2 به تزيين در هنر اسلامي که شامل نقوش هندسي ،‌گياهي و جانوري و انساني و خط نگاره ها پرداخته استدر فصل سوم به نقش و فرم در سفال دوران سلجوقيان پرداخته و به انواع روشهاي لعاب زني پرداخته است با وجود اينکه در اين رساله بيش از 2 ، 3 سطر به ادبيات اشاره نشده ولي در قسمت نتيجه گيري به اين نتايج رسيده است،‌که تطابق بين شعر و تصوير به ندرت پيش آمده است و در همين نتيجه گيري از حضور فعال ادبيات در سفالبنه با موضوعات ادبي و نقشمايه هاي پيکر نگاري صحبت نموده است !

 

6- هانيه نيکخواه –سفالينه هاي زرين فام ايران در قرن 7 ه ق (1379) راهنما : غلامعلي حاتم –مشاور : نوشيندخت نفيس 3 جلد 521 صفحه مصور

 

سفال زرين فام lustreware، سفال ايراني Pottery Iranian، سراميک Ceramics، سفال مصري Pottery Egiptionسفالگران Potters، نجوم Astronomy

 

چکيده پژوهشگر در راستاي هدف شناساندن سفال زرين فام ابتدا تاريخ سفال و سراميک را بيان و سفال زرين فام را معرفي نموده است سپس به بررسي وضعيت تاريخي، اقتصادي، سياسي، اجتماعي و هنري قرون ششم و هفتم هجري پرداخته و جهت دستيابي به منشاء پيدايش و ساخت سفال زرين فام به مقايسه آناليزي بدنه و لعاب سفال هاي زرين فام ايران و مصر اقدام نموده است در بررسي تطبيقي سفال زرين فام مصرو عراق با ايران،تشابهات و تفاوت ها را بيان نموده است،در بحث سابقه تاريخي فعال زرين فام ايران به مراکز ساخت اين سفال در دوره هاي مختلف اشاره و بناهاي شاخص مزين به کاشي زرين فام و هنرمندان سازنده سفال زرين فام در ايران را معرفي نموده است ساختار سفالينه هاي زرين فام را از نظر شکل،نفش و رنگ بررسي و پيشينه ستاره شناس و ارتباط آن با نقوش سفال هاي زرين فام را بيان نموده است 

 

7- حسين مهديان ناصر-سفال ايراني در پگاه اسلام آيينه دار تحولات فرهنگي(1380)، نوشين دخت نفيس مشاور: محمد جعفري 295 صفحه،مصور،کتابخانه،سفال ايرانيpotteryiranianسفالگريpottery

 

چکيده:با نگاه به تاريخ گذشته ايران در مي يابيم که اين سرزمين هميشه در حال رشد و تکامل بوده است و مردمان ايران با تلاش خود سبب ساز اين شکوفايي بوده اند و آثاري از خود بر جاي گذرانده اند که هريک دنيايي سخن دارد از همان آغاز اشياي ساده زندگي خود،چه نيايشي و اعتقادي،چه کاربردي را با تصويرسازي مي آراستنداز جمله مهمترين اين آثار پرداخته سفالينه ها هستند که داراي بار فرهنگي و هنري ارزشمندي مي باشنددر اين پژوهش ابتدا به پيش زمينه هاي تاريخي و اجتماعي آثار پرداخته شده و سپس پيش زمينه فرهنگي مورد بحث قرار گرفته است سفالگري و ارزش هاي آن از ديدگاه فني و هنري مرور گشته و جريان هاي فکري ايران اسلامي در قالب آيين تصوف معرفي شده است در انتها نيز به جستجو و بررسي تصوير و تمثيل هاي عارفانه پرداخته شده است 

 

8-لاريجاني،لاله سادات، واﮋه و نگاره در خمسه ي نظامي(1376)به راهنمايي حسن شهرستاني مشاور مهدي حسيني 22صفحه مصور خمسه نظامي-نقاشي هاي ايران شعر ايراني Iranian poetryشعرفارسي Persian poetryنظامي- الياس بن يوسف

 

واﮋگان(vocabulary)

 

چکيده:در ابتدا،مطالبي درمورد شعرو سبک هاي مختلفي مانند سبک خراساني ،عراقي: مکتب وقوع،هندي به اختصار اشاره شده وسعي به عمل آمده از اين طريق امکان شناخت هنر شعري نظامي و در کل خمسه ي وي مدنظر قرار گيرد همچنين به تاريخچه ي نگارگران ايراني با استناد به آثار برگزيده پرداخته شده است و اولويت در اين مقطع،با خمسه هاي نظامي مصور مي باشدسپس به معرفي حکيم نظامي حکيم گنجوي پنج مثنوي او پرداخته شده و فهرستي از تصاوير خمسه هاي مصور موجود در ايران و چند نسخه ي برگزيده از معروفترين و ارزشمند ترين نسخ ارايه شده است در خاتمه،با توجه به محتواي اثر ادبي و آثاز هنري،به بررسي مطالب متعدد که در نگارگري از اولويت برخوردار است پرداخته شده است 

 

9- ضابطي جهرمي،احمد تصويرگري شعري در شاهنامه فردوسي از ديدگاه،سينما(1375)به راهنمايي:محمد علي اسلامي ندوشن،احمد الستي 260 نسخه، شعري poetryسينماmotion pictukes شاهنامه،تصويرگري شعريpoetic illustration، شعر و نيما

 

 

 

چکيده:هدف از پژوهش دست يافتن به حوزه هاي مشترک بياني و هنر شعرو نيما است که با روش مطالعه کتابخانه اي انجام يافته استپژوهشگر ضمن تعريف تصوير و ويژگي هاي آن در شعروسينمابه بررسي شيوه هاوشکل هاي بيان وخلق تصويردر شعر و سينما پرداخته است ويژگي هاي زبان هنري وعناصر بيان درسينما وزبان مجازي فيلم نيز مورد تجزيه وتحليل قرار گرفته است ضمن تطبيق روش هاي بيان صداوتصويردر سينما ودر شاهنامه از ديدگاه تجسمي و بعدي به صورخيال در شاهنامه نگريسته وروش هاي سينمايي بيان در شاهنامه را مورد بررسي قرار داده استاستخراج و طبقه بندي الگوي مورد علاقه فردوسي در تصويرسازي ازديگرموارد پرداخته شده مي باشد يافته ها نشان مي دهد که تصويرگري درشعربيشتربا سينما قابل مقايسه است تا نقاشي ومهمترين عامل مشترک درمشابهت هاي خلق تصويردو هنر مونتاژباتدوين مي باشد

 

 

 

فصل اول:

 

تصویر گری ادبیات روایی بر روی سفالینه های دوره ی سلجوقی تا پایان عصر تیموری

 

 

 

بخش اول:ویژگی های ادبیات روایی ایران

 

تاریخادبیات ایران در زمان بعد از اسلام به چند فصل تقسیم می شود[1] 

 

1-ظهور اسلام تا ظهور غزنویان

 

2-از ظهور غزنویان تا تشکیل دولت سلجوقی

 

3-از ابتدای تشکیل دولت سلجوقی تاحمله ی مغول

 

4-از شروع حمله ی مغول تا تشکیل دولت صفوی و 

 

برای بررسی ادبیات دوره ی سلجوقی تا دوره ی تیموری لازم است نگاهی به ادبیات قبل از اسلام بیندازیمچرا که تأثیرات آن بر ادبیات دوره ی اسلامی کاملاً آشکار استهمایی در کتاب تاریخ ادبیات به تأثیر اسلام بر ادبیات ایران پرداخته ایشان بیان می دارندتأثیر استیلای عرب در ادبیات ایران و نتیجه ی آمیزش آنها با ایرانیان مواردی را به وجود آورد از جمله:1: تبدیل مذهب زرتشتی به مذهب اسلام که متعاقبا سیاست و حکومت را نیز تحت الشعاع قرار داد؛2- به دنبال آن نفوذ لغات عربی در زبان فارسی و به تدریج مهجور شدن زبان پهلوی و3- تغییر سبک شعر ایرانی و تبعیت شعر از عروض و بدیع تازی و اقتباس مضامین اشعار جاهلیت عرب و وصف خمرو غلمان، و منشأ ایجاد اینگونه مضامین حکومت عربی واشعار جاهلی است تغییر حکومت باعث دگرگونی هایی بر علم و فرهنگ می شود؛ استیلای اعراب بر ایرانیان زردشتی مذهب و تغیرو تحولاتی که در زبان و خط ایرانیان ایجاد شد دلیلی بر این ادعاستداد و ستد های فرهنگی ورا نیز نباید از نظر دور داشتشعار عرب بسط و توسعه اسلام بود؛ پس با این انگیزه به نقاط مختلف حمله برده تأثیراتی بر فرهنگ ایران گذاشته و به همان نسبت تأثیراتی را اخذ نموده استدر ادبیات می بینیم تمام ملل عالم کم و بیش ادبیات دارند و ادبیات آنها هم تقریباً شبیه به یکدیگر است زیرا همه هم نثر دارند هم نظم، در اشعار آنها حماسه، رثاء، غزل و مدیحه و در نثرشان خطابه و تاریخ و امثال آنها موجود است؛ فارس ها اغلب مایل به اشعار غنایی و غزل سراییLyriqueو مضامین عرفانی و فلسفی شده اند اما قوم عرب با آن همه فضل و تقدمی که در ادب دارند، آثاری از قبیل شاهنامه فردوسی واز خود باقی نگذاشته اند با این اوصاف نه فقط اختلاف ما بین ادبیات ملتی با ملت دیگر محسوس است بلکه در یک ملت هم نسبت به دوره های مختلف و همچنین در اشخاص یک دوره ادبیات تفاوت پیدا می کند مثل اینکه می بینیم شعرای زمان سامانی ها و غزنوی ها در اشعار خودشان حماسه سرایی رزم آزمایی یا فراغت حال و آسودگی خاطر را نشان می دهنداز ابتدای فتنه مغول به بعد در اشعار روح انکسار ،تواضع و مطالب پیچیده ی عرفانی آشکار است وبالاخره هر دوره ای اختصاصاتی را داراست که عصر دیگر ندارد)) جلال الدین همایی تاریخ ادبیات ایران از قدیمی ترین عصر تاریخی تا عصر حاضر ، ج اول و دوم مشتمل بر تاریخ ادبیات ایران از قدیم تاریخی تا حماسه مغول ، ج دوم ، کتاب فروشی فروغی تهران ، 1340 خلاصه ص 157و ص295

 

گونه های مختلف ادبیات ایرانی:

 

الف: داستانی

 

((روایت که به تعبیر آقای معین :revayatنقل کردن مطلب ، یا حدیث می باشد و در تعبیر دوم خود روایت را یکی از شعب علوم ادبی عرب معرفی کرده است که همانا گرد آوردن نقل اشعار و امثال و لغات و اخبار است و در ادامه اینگونه بیان می دارند که راویان در هر چه روایت می کردند سلسله روایت خود را محفوظ می داشتند و سعی می کردند روایت آنان از اعراب بدوی مانند قمتین و تمیم و هذیل و کنایه و امثال آنها باشد واز اعراب شهر یا نزدیک شهر چیزی روایت نمی کردند زیرا زبان آنها فاسد شده بود و در تعبیر چهارم خود روایت را به داستان و حدیث ارجاع داده اند))دایره المعارف معین خلاصه ی ص 1682در این رهگذر فردی یا افرادی پیدا می شود که این داستان ها را تعریف می کند به این فرد راوی گفته می شود Ravi(راوی) ((آنکه حکایتی ازدیگری نقل کند، روایت کننده 2- کسی که قصیده ی شاعر را با آواز و سخن خوش نزد ملوک و بزرگان خواند)) همان ص1628 با وجود این تعریف می توان درک کرد که راوی غیر از اینکه داستان، حدیثی را میان جمع تعریف می کند باید سخن و آواز سخن خود را نیز نیکو کرده و کلمات را زیبا و پر طنین ادا کند و این عمل راوی باعث جلب نظر و جذب بشتر مخاطب شده؛ و مجلس تحت تأثیر داستان وجریان داستان قرار می گیرنداز تعریف های فوق برما معلوم شد که راوی (روایت کننده) روایتی را (حدیث و حکایت، داستان) را برای جمع تعریف می کند؛ و ما در اینجا به اینکه مضمون دقیق این داستان ها چه بود و چه باید باشد اشاره نمی کنیم ولی باید بدانیم داستان، قصه، افسانه وهر کدام چیست و بدانیم داستان سرایی در ایران تا چه میزان مورد توجه واقع شده استمحمود عبادیان داستان سرایی ایران را اینگونه تشریح می کند و از اصالت دیرینه داستان در ایران سخن می گوید و ((داستان ایرانی را ازحماسه مستقل دانسته و داستان را دارای موضوع و بافت ادبی خاص خود می دادند؛ البتّه این را نیز متذکر می شوند که در حماسه ملّی ایران به عنصر روایی و داستانی توجه خاص شده استو مثل بیژن و منیژه که رنگ آثار داستانی داردمی توان گفت؛ داستان ادب فارسی از مصالح غیر اسطوره ایی مایه گرفته است نخستین داستان ها ی منظوم فارسی از قصه و روایت و حتی افسانه تغذیه شده است، و می توان وامق و عذرا، ورقه و گلشاه و حتی ویس و رامین را در این زمره قرار داد 

 

از صفات مشخصه ی داستان فارسی می توان اینگونه بر شمرد که به طور عمده موضوع، عاطفی یا تأملی می باشد درون داستان فارسی یک سری درگیری هایی صورت می گیرد که ستیزی است میان احساس آدمی، آرزو و گروش وی به کمال وجمال مادی و معنوی؛ عشق و تأمل که در داستان ها ی فارسی دامنه وسیع داردجستار های اخلاقی و عرفانی و حکمی را نیز در بر می گیرد (خسرو و شیرین، منطق الطیر) را می توان بر شمرد؛ داستان سرایی در ادب فارسی از لحاظ کمی و کیفی رشد کرده و تکامل موضوعی و اندیشه ایی یافته است آنچه در آغاز جنبه ی عشق و روایی داشته، در نزد عرفا به مایه های اخلاقی و اندرزی گراییده و رنگ وصفی به خود گرفته استیکی از جنبه های ادبی تحول داستان سرایی فارسی این است که با گذشت زمان جنبه روایی آن تحت تأثیر عنصر تأملی و غنایی در آمده استاین حرکت را می توان با مقایسه (( در یوسف ع وزلیخا ی))، سده ی 4 ه ق و در یوسف ع و زلبیخا ی جامی به آشکارا دریافتاین خصوصیت ها به داستان فارسی کیفتی بخشیده است که با آن یک نوع ادبی مستقل بی شباهت نیستداستان در ادبیات کلاسیک فارسی پس از حماسه رواج یافته در نتیجه دومین نوع ادبی به شمار تواند آمد))محمود عبادیان، انواع ادبی، چ اول، حوزه ی هنری،1379 صفحه ی 102درمقاله ی خاستگاه اجتماعی هنرها فیروز شیروانلو به داستان و ارکان اصلی داستان می پردازد؛ در اینجا اشاره کوچکی به ارتباط داستان و مقوله فرهنگ قومی دارد؛ (( تمام داستان ها از سه رکن تشکیل شده اند: شخصیت های داستان، وقایع و مضمون داستاناین عوامل به ترتیب مستقل از یکدیگر متغیرند، و در هر گروه بندی جدید و یا هر ترکیبی جای می گیرندحتی ممکن است قهرمانان گوناگون در یک فرهنگ، نقش های مختلفی داشته باشند، این بازی ها در بر گیرنده ی وقایعی مختلف است و بدین ترتیب مضمون جدید می سازندمثلاً قهرمان داستانی ممکن است با ظهور در قصه های مختلف، در گیر اوضاع گوناگون شوداز این رو مهمرین قسمت کار محققان «فرهنگ قمی» دسته بندی انگیزه ها و تحلیل عوامل متغیر استقصه ها سینه به سینه گشته اند و سفری دراز طی کرده اندیکی از جالب ترین و سودمند ترین کارها در مطالعه ی« فرهنگ قومی» بررسی مسیر قصه ها، تطبیق شان با محیط های تازه و خاستگاه فرهنگی آن هاستبعضی از این غصه ها درسراسر دنیا پخش شده و در ادبیات جهانی وارد شده انداز این نمونه ها بر می آید که قصه های متعلق به(( فرهنگ قومی )) چیزی بیش از ادبیات یک ملت استاین قصه ها، درواقع فرهنگ یک قوم را می سازند و اگر به وسیله محققان دسته بندی شوند، تصویری دقیق از ترتیب زندگی به دست می دهندفرهنگ قومی از طریق قصه ای که نقل می شودعلاوه بر انعکاس زندگی مردم هر روزه، بسیاری از آرزوها ، ارزش ها وهدف های آنها را بر ملا می سازدجلوه ی دیگر فرهنگ قومی در خلق دنیایی است که دنیای واقعی آن را انکار می کند ومبنای آن بر پشتیبانی از ضعیف است که ضعیف بر قوی پیروز می شود ،در این داستانها با تلافی بدی می توان شرایط نا موافق زندگی را به ترتیبی غیر روزمره حل کرد))آرنولد هاوزر و دیگران، خاستگاه اجتمایی هنر ها، فیروز شیروانلو، فرهنگسرای نیاوران، تهران، تیر ماه 2537 خلاصه

شما هم می توانید در مورد این فایل نظر دهید.