پیشگفتار :

 سيستم کنترل داخلي مجموعه سياستها و رويه هايي است که مديريت واحد اقتصادي براي دستيابي به اهداف خود به کار مي گيرد و اين روشها براي تامين اطمينان نسبي از دستيابي به هدفهاي سازماني به وجود مي آيد.

دو موضوع کنترل و برنامه ريزي همواره در موسسات مالي مکمل هم بوده اند، کنترل شامل کنترل عمليات و برنامه ريزي است که چگونگي دستيابي سازمان به اهدافش را مشخص مي کند.

در دنياي امروز هيچ موسسه اي را نمي توان بدون استقرار يک سيستم حسابداري کارآمد تصور کرد. اين سيستم با سه عملکرد اطلاعاتي، کنترلي و خدماتي تقاربي خاص دارد.

 

مقدمه:

عصر حاضر زمان پيشرفت کليه علوم و فنون است و صنعت بانکداري نيز از اين قاعده مستثني نيست. تحولاتي شگرف در صنعت بانکداري با بکارگيري فن آوري و استفاده از سيستمهاي پيشرفته حسابداري ايجاد شده است که بسياري از آنان در گذشته دور از ذهن بودند. پيشرفتي که در زمينه هاي توسعه علوم و صنعت بانکداري ايجاد شده، پايان نيافته است و به نظر نمي رسد توقفي در پيش روي داشته باشد و چنانچه موسسه اي با اين حرکت همسو و آينده نگر نباشد و در انطباق و پيشي جستن از رقبا ترديد کند بالطبع مشکلاتي عديده در پيش روي خواهد داشت.

سيستم حسابداري و حسابداران آگاه از گذشته هاي دور در خصوص وجود مغايرت در حسابهاي موسسات مالي واکنش نشان داده اند چون ايجاد مغايرت و وجود ارقام باز اثرات نامطلوبي بر سيستم حسابداري دارد و چنانچه در رفع ارقام باز هاي ايجاد شده اقداماتي صورت نگيرد، مديران و ساير افراد از جمله استفاده کنندگان از صورتهاي مالي دچار ابهام و ترديد شده و ممکن است تصميمات ناصحيح اتخاذ نمايند. 

در مقاله حاضر نقش سيستم حسابداري کارآمد براي ممانعت از ايجاد ارقام باز درحساب مرکز بررسي مي گردد

 

نقش و اهميت حساب مرکز

در ارتباطات مالي بين واحدهاي مختلف بانکها، حساب مرکز نقشي مهم دارد بطوريکه استفاده از اين حساب به جزء لاينفک از عمليات آنها تبديل شده و اغلب بانکها از سيستم هاي پيشرفته در عمليات حسابداري و بانکي در اين زمينه استفاده مي کنند. اين حساب از يک سرفصل کل (ارزي يا ريالي) تشکيل گرديده که جهت مبادله وجوه و انتقال اسناد مالي ذيل معينهاي مشخص بين شعب يا ساير واحدهاي بانک استفاده مي گردد.

هنگامي که يک شعبه يا واحد بانک وجهي را بابت رويداد مالي مرتبط با واحد ديگر دريافت يا پرداخت مي نمايد ضمن صدور اسناد مربوطه نياز به حساب واسطه اي دارد تا از آن براي تسويه حساب خود با طرف مقابل اقدام و نقل و انتقال خود را در آن ثبت نمايد. 

در محيط هاي مالي کنترل حسابهاي دو مانده اي از ضرورتي خاص برخودار است. براي مثال هر يک از معينهاي حساب مرکز از جمله چکهاي بانکي، انواع حوالجات، مبادلات و... ازخاصيت دو مانده اي (بدهکار – بستانکار) برخوردار بوده و مانده هر کدام به طور مرتب در حال تغيير است، با توجه به ارتباط بانک با مشتري که در برخي از اين حسابها به صورت مستقيم و بي واسطه است، ضرورت کنترل آنها با ايجاد ساختار کنترل داخلي مناسب بيشتر مي گردد.

 

انواع طبقه بندی حسابها در سیستم بانکی

طبقه بندیهای مختلفی دررابطه با حسابهای تراز وجود دارد که برخی از آنها عمومیت داشته و برخی صرفاٌ در بانکها مورد استفاده قرار می گیرد . شمایل زیر مهمترین طبقه بندیهای موجود در رابطه با سرفصلهای حسابداری در بانک را نمایش می دهد.

  

 

•طبقه بندی اول

•دارائیها

• بدهیها

•حقوق صاحبان سهام

•هزینه ها

•درآمدها

•حسابهای دوگانه

•حسابهای انتظامی

•طبقه بندی دوم

•حسابهای دائم

•حسابهای موقت 

•طبقه بندی سوم

•حسابهای بالا خطی

•حسابهای زیرخطی

طبقه بندی چهارم ( تطبیقی بانک مرکزی )

•موجودی نقد   

•موجودی نزد بانک مرکزی   

•مطالبات از بانک مرکزی  

•موجودی نزد بانکها  

•اوراق بهادار   

•مطالبات از دولت   

•تسهیلات اعطائی به بانکها  

•تسهیلات دولتی  

•تسهیلات غیر دولتی  

مطالبات معوق دولتی

مطالبات معوق غیر دولتی 

اموال غیر منقول

اموال منقول

دارائیهای نامشهود

حسابهای داخلی

حسابهای هزینه

سایر دارائیها

سپرده های دریافتی از اشخاص

سپرده های دولتی

 سپرده های دریافتی از بانکها

 بدهی به بانک مرکزی

 تسهیلات دریافتی از بانکها

پیش دریافت از مشتریان دولتی

 پیش دریافت از مشتریان غیردولتی

 وجوه دریافتی

حسابهای داخلی بدهی

درآمدها

ذخائر

سرمایه

سایر

 

نقش سيستم کنترل داخلي

سيستم کنترل داخلي مجموعه سياستها و رويه هايي است که مديران واحدهاي اقتصادي براي دستيابي به اهداف خود به کار مي گيرند،   اين روشها براي تامين اطمينان نسبي از دستيابي به هدفهاي سازماني به وجود مي آيد.

تمامي سيستم هاي کنترلي در بخشهاي مالي به منظور آگاهي از ميزان انحرافات و انجام اصلاحات و نهايتاٌ تعالي و رشد به بخشي هشدار دهنده نياز دارند که خروجي هاي سيستم حسابداري را با استانداردهاي مربوط مطابقت و موارد عدم تطابق را جهت رفع اشکال نمايان سازد، ضرورت وجود و تقويت اين بخش کنترلي در حسابهاي دو مانده اي همانند حساب مرکز هنگامي بارزتر مي گردد که مديران عالي موسسات مالي همانند بانکها بر رفع ازقام بازهاي موجود و لزوم ممانعت از ايجاد ارقام باز هاي احتمالي تاکيدي خاص دارند.