مزارعه

مزارعه در لغت از ریشه (زرع) مصدر باب مفاعله به معنای با همدیگر كاشتن می¬باشد. در اصطلاح عقدی است كه به موجب آن یكی از طرفین زمینی را برای مدت معینی به طرف دیگر می¬دهد كه در آن زراعت نمایند و حاصل را تقسیم كنند.

مالك زمین را مُزارِع و كسی را كه زراعت می¬كند، عامل می¬گویند.

در عقد مزارعه لازم نیست مزارع، مالك زمین باشد، بلكه طبق ماده 522 قانون مدنی كافی است كه مالك منافع زمین باشد، یا این¬كه به عنوان ولایت یا قیمومت و یا وكالت حق تصرف داشته باشد و كسانی كه به نوعی دارای حق انتفاع مثل رقبی، سكنی و عمری از زمین هستند، ولی خود به دلایلی قادر به كشت و زرع زمین نیستند، می¬توانند به عقد مزارعه روی آورند و از بی¬مصرف ماندن زمین کشاورزی جلوگیری كنند.

 

مدت مزارعه: 

در عقد مزارعه باید مدتی كه زمین در اختیار عامل قرار می¬¬گیرد، معین شود. البته این مدت باید متناسب با كشت باشد؛ مثلاً اگر برای كشت گندم فقط شش ماه پائیز و زمستان را قرار دهند، در حالی¬كه گندم در بهار می¬روید، چنین عقدی باطل است؛ زیرا كه هدف طرفین از كشت گندم حاصل نمی¬شود.

 

  زمین موضوع مزارعه:

 زمین باید مستعد همان زراعتی باشد كه در عقد معین شده است؛ مثلاً اگر زمین مستعد گندم¬كاری، جهت كشت برنج، مزارعه داده شود، این عقد باطل است. علاوه بر این زمین باید امكان آب¬رسانی داشته باشد هر چند كه به اصلاح نیاز داشته باشد.  هم¬چنین لازم است زمین از جهت مقدار معلوم باشد؛ مثلاً یك هكتار زمین كشاورزی، به مزارعه داده می¬شود.

 

 

سهم مزارع و عامل در عقد: 

طبق ماده 519 قانون مدنی در عقد مزارعه، سهم هر یك از مزارع و عامل باید به نحو مشاعی مثل 4/1 یا 3/1 یا 2/1 معین شود، و اگر به نحو اشاعه نبود، مثلاً یك میلیون تومان مال مزارع باشد، احكام مزارعه، بر این عقد جاری نیست.

تعیین سهم با توجه به امكاناتی است كه طرفین در عقد مزارعه به کار می¬برند.

 

تعیین نوع کشت:

در عقد مزارعه باید نوع زرع معین باشد؛ مثلاً گندم، مگر این¬كه برحسب عرف محل، نوع زرع معلوم با این¬كه برای مطلق كشت باشد، كه در این صورت عامل در تعیین نوع كشت مختار است.

 

حقوق و تكالیف عامل:

1- برای عامل در مواردی حق فسخ قرار داده شده است؛ مثلاً در مورد عدم آگاهی او از این¬كه زمین مورد مزارعه، نیاز به حفر چاه دارد یا این¬كه در عقد مزارعه عامل مغبون واقع شود. یا قبل از تسلیم زمین مورد مزارعه شخص دیگری، زمین را غصب نماید. در این موارد قانون¬گذار در مواد 523 و 526 و 528 قانون مدنی، برای عامل حق فسخ قرار داده است.

2- عامل باید كشتی را انجام دهد كه مورد توافق طرفین بوده است.

3- آن¬چه كه از جانب مزارع به عامل داده می¬شود، در دست او امانت است و در صورت تعدی یا تفریط نسبت به خسارات احتمالی به زمین، ضامن است. 

4- انجام اقدامات لازم برای كشت.

5- حفاظت و مراقبت از زراعت.

6- امكان این¬كه عامل، اجیر بگیرد، یا با دیگری شریك شود، ولی برای انتقال معامله به دیگری، رضایت مزارع شرط است.

 

حقوق و تكالیف مزارع:

1- حق فسخ در مورد غبن و در موردی كه عامل، عمل زرع را انجام ندهد یا در اثناء عمل آن را ترك كند. و امكان اجبار عامل هم نباشد. 

2- تسلیم زمین به عامل

3- امكان انتقال مالكیت زمین به شخص دیگری یا به عامل.

 

موارد بطلان عقد مزارعه: 

1- شرط تعلق تمام ثمرۀ مال به مزارع یا عامل كه در این صورت طبق ماده 532 عقد باطل است. 

2- تغییر زرع مقصود: كه طبق ماده 537 قانون مدنی عقد باطل است.

 

موارد انفساخ:

1- خروج زمین از قابلیت انتفاع كه طبق ماده 527 قانون مدنی عقد منفسخ می¬شود.

2- فوت عامل با شرط مباشرت وی در عقد كه طبق ماده 529 قانون مدنی عقد منفسخ می¬شود.