الف) جاذبه‌هاي طبيعي

1. موقع طبيعي و جغرافياي اصفهان 

جلگه حاصلخيز و پر بركت اصفهان و تاريخ درخشان آن با موقع جغرافيايي آن در فلات ايران ارتباط مخصوص دارد و به طور خلاصه نتيجه و حاصل جريان رودخانه‌ي پر بركتي مانند «زاينده‌رود» در اين سرزمين است كه پس از اتصال يكي از شعب رودخانه كارون با آن در سالهاي اخير هكتارها زمين بر سطح كشت اصفهان افزوده شده است. 

سرزمين اصفهان از جلگه‌ها و كوهستان‌ها تشكيل شده و ارتفاع متوسط آن از سطح دريا حدود 1620 متر است. از آن هنگام كه فلات ايران موجود شده اصفهان هم وجود داشته است و تاريخ آن با تاريخ ايران همزمان است و به مناسب فراهم بودن شرايط زندگي و مهمتر از همه داشتن رودخانه كه در سرزمين خشك ايران اهميت حياتي آن محسوس است از زمانهاي قديم مركز تجمع نژادي بوده است كه در اين سرزمين سكني گزيده و نام خود را به اين فلات داده‌اند. 

اصفهان از شمال به استانهاي سمنان و مركزي، از شرق به استانهاي يزد و خراسان، از جنوب به استان فارس و از غرب به استانهاي لرستان، خوزستان و چهارمحال و بختياري محدود است و در حال حاضر مساحتي 5/106179 كيلومتر مربع دارد و بين 31 درجه و 26 دقيقه تا 34 درجه و 30 دقيقه عرض شمالي و 49 درجه و 30 دقيقه تا 50 درجه و 5 دقيقه طول شرقي از نصف‌النهار گرينويچ است. 

 

زاينده‌رود 

مهمترين رودخانه‌اي كه در مركز فلات ايران جاري است «زاينده‌رود» است. اين رودخانه از جبهه‌ي شمال شرقي زردکوه بختياري سرچشمه مي‌گيرد. از غرب به شرق تا باتلاق گاوخوني جريان دارد. طول اين رودخانه با پيچ و خم‌هاي آن 360 تا 420 كيلومتر است. عرض رودخانه زاينده‌رود در ابتدا از 10 تا 20 متر تجاوز نمي‌كند ولي به مرور زمان با اضافه شدن آب و رسيدن به جلگه‌هاي مسطح و عرض آن اضافه شده به طوري كه در شمال فلاورجان در محل روستاي «موسيان» عرض رودخانه به حدود 800 متر مي‌رسد. عرض بستر رودخانه در شهر اصفهان نيز متفاوت است و بين 100 تا 200 متر تغيير مي‌كند. 

آب رودخانه زاينده‌رود در ابتدا از شعبه‌هايي با نام‌هاي آب زري، چم در، آب خوربه، نعل اشكنان تشكيل مي‌شود و شعبه مهم ديگري با الحاق آب كوهرنگ توسط تونلهاي كوهرنگ به ابتدا زاينده‌رود ميزان آب آن را به مقدار قابل توجهي افزايش مي‌دهد. به زاينده‌رود پس از گذر از تنگ گزي و قبل از رسيدن به درياچه سد زاينده‌رود، آب سه شعبه قابل توجه ديگر يعني كاگونگ، خرسانك و پلاسكان يا اسكندري افزوده مي‌شود. ولي بعد از دريچه زاينده‌رود، شعبه دائمي قابل توجهي به آن نمي‌پيوندد. 

 

نام‌هاي زاينده‌رود 

از زاينده‌رود در طول تاريخ در كتب مختلف با نام‌هاي متفاوتي از جمله «زندرود»، «زَرَن‌رود»، «زرين‌رود»، «زرينه‌رود»، «زنده‌رود» و «زاينده‌رود» ياد شده است. برخي نوشته‌اند از آن جا كه اين رودخانه از سرچشمه تا مصب از خود زايش مي‌كند، وجه تسميه آن به زاينده‌رود از همين جهت است. 

ابن رُسته در «الاعلاق النفّسيه» رودخانه اصفهان را «زرين‌ورد» مي‌نامد و ابن‌ حوقل بغدادي در توصيف ايالات جبان در قرن چهارم، آنجا كه از اصفهان صحبت مي‌كند نام رودخانه را «نهر زَرَنرود» ذكر مي‌كند و مورخ مشهور اسلامي، حمزه اصفهاني در قرن چهارم نام رودخانه اصفهان را «زرين‌رود» مي‌نامند. 

 

ميوه‌هاي اصفهان 

اگر اصفهان را شهر ميوه ايران بناميم سخني به گزاف نگفته‌ايم، غير از مركبات كه اصفهان به علت داشتن زمستانهاي سرد، اين نوع ميوه را ندارد، انواع ميوه‌هايي كه در ديگر نقاط ايران بدست مي‌آيد در اين شهر به وفور به دست مردم مي‌رسد و مقدار زيادي از آنها نيز صادر مي‌شود. 

در بين ميوه‌هاي اصفهان برخي از آنها درجه ممتاز دارد و به طوري كه يا نظير آنها در سراسر كشور ايران كم داريم يا اصلاً نظير و مانند ندارد و از اين قبيل است «سيب آزايش» كه يك نوع سي پاييزي بوده و «مافَروخي اصفهاني» در كتاب محاسن اصفهان كه در قرن پنجم هجري تأليف شده در وصف آن مطالبي دارد. نظير اين سيب در هيچ نقطه ايران به عمل نمي‌آمده و ظاهراً منطقه كشت آن در نصرآباد اصفهان كه روستاي معتبري در حومه غربي شهر مي‌باشد، بوده است زيرا نام آن هم اكنون در بين اهالي اين روستا به «سيب آزايش» شهرت دارد و چنين است نوعي گلابي به نام «انبرود مِلِچي» كه در قرن پنجم به نام «انبرو مِلِجي» نام برده شده «به» اصفهان هم نه تنها در ايران بلكه در كشورهاي اطراف آن نظير نداشته است. ابن‌رُسته نويسنده اصفهاني قرن سوم هجري در كتاب خود «الاعلاق النفّسيه» مي‌نويسد كه اين نوع «به» و «سيب» را براي خلفاي عباسي به بغداد مي‌بردند. 

 

 

 

ب) جاذبه‌هاي معماري و تاريخي 

«ميدان نقش‌جهان»

در محل اين ميدان (قبل از آنكه شهر اصفهان به پايتختي صفويه انتخاب شود) باغي وسيع وجود داشته است به نام نقش‌جهان، در دوره شاه عباس اول، باغ را تا حدود امروزي آن وسعت داده‌اند و در اطراف آن مشهورترين و عظيم‌ترين بناهاي تاريخي اصفهان را كه شهره آفاق است مانند مسجد جامع عباسي (مسجد امام امروز) و مسجد شيخ لطف‌ا... و عمارت عالي‌قاپو و سر در قيصريه به وجود آمده است. طول اين ميدان از شمال به جنوب بالغ بر 500 متر و عرض آن حدود 165 متر است. در قرن يازدهم هجري (17م) اين ميدان يكي از بزرگترين ميدانهاي جهان بوده و در دوره‌ي شاه عباس و جانشينان او محل بازي چوگان و رژه ارتش و چراغاني و محل نمايشهاي مختلف بوده است. دو دروازه سنگي چوگان از آن دوره هنوز در شمال و جنوب ميدان از عظمت ديرين آن حكايت مي‌كند. شرح مفصل اين ميدان را سياحان مشهور اروپايي كه در عصر صفويه از پايتخت ايران ديدن كرده‌اند مانند شاردن فرانسوي، تارونيه، بي‌يترو دولاواله، سانسون، انگلبرت كمپنر و ديگر سياحان اروپايي عصر صفويه و قاجاريه بدست داده‌اند.  

 

جايگاه بين‌المللي ميدان نقش‌جهان، در مراجع فرهنگي

براي اين ميدان بي‌نظير تاكنون عنوانهاي بي‌شماري در نظر گرفته شده، از جمله اضافات عجايب هفت‌گانه و يا دومين ميدان بزرگ تاريخي پس از ميدان «تيان آنمن» در پكن. اما مستندترين عنواني كه به ميدان نقش‌جهان از طرف سازمان يونسكو در طي سفري كه جناب آقاي فده ريكومايور دبير كل يونسكو در آذر ماه سال 1370 داشتند، داده شده آن بود كه به عنوان دهمين ميراث فرهنگي بشري به ثبت سازمان جهاني يونسكو رسيد و اين مهر تأييدي بود كه بر پيشاني بلند اصفهان زده شد تا آن را به عنوان يك شهر جهاني شناسائي نموده، شهري كه ديگر فقط به ساكنين آن تعلق نداشته بلكه جهانيان نيز قادرند حق بهره‌مندي، حمايت و حراست از آن را داشته باشند.