تاریخچه :

  •          تاسيس و تكامل "شركت ملي نفتي ايران"

با ملي شدن صنعت نفت كشور و تحريم نفت ايران ، كار توزيع فراورده هاي نفتي از مبادي حمل ، يعني پالايشگاه هاي آبادان و كرمانشاه به سر تا سر كشور كه پس از عبور از كويرهاي سوزان مركزي و كوهستان هاي صعب العبور آذربايجان ، خراسان و كردستان ميسر مي شد ، دچار مشكل گرديد. پيش از آن ، به ويژه در دوران شركت نفت انگليس و ايران ، انگليسي ها برنامه ريزي و آينده نگري مهمي براي تامين مصارف داخلي صورت نداده بودند. ارسال به موقع نفت به جهت نبود خطوط لوله ، خطوط آهن و جاده هاي مناسب بسيار زمان بر و پر هزينه و امكان دسترسي به نقاط مختلف كشور بسيار دشوار بود. در پي انتقاد قراردادنفت با كنسرسيوم ، در روز 8 آبان 1333 هـ . ش . اولين در آبادان شروع به بارگيري كرد و بزرگترين واحد صنعتي و توليدي كشور عمليات خود را در مقياسي وسيع تر آغاز نمود.

با تشكيل كنسرسيوم و فعال شدن" شركت هاي عامل نفت ايران" ، وظائف صنعت نفت به دو بخش عمليات صنعتي و غير صنعتي تفكيك شد كه وظائف غير صنعتي آن به "شركت ملي نفت ايران" محول گرديد. "سازمان پخش" با عنوان فعاليت هاي توزيع فرآورده هاي مورد مصرف در داخل كشور نيز به عهده شركت ملي نفت ايران گذاشته شد. بدين ترتيب "اداره كل فروش و سازمان پخش" شركت ملي نفت ايران تاسيس گرديد. به دنبال آن ، در جهت كاهش برخي از مشكلاتي كه پيشتر عنوان شد ، خطوط لوله انتقال نفت احداث شد. نخستين خطوط لوله به تدريج از آبادان به تهران و از تهران به مشهد و رشت كشيده شد.

در پائيز 1337 هـ . ش مهندس منوچهر فرمانفرماييان كه يكي از نوادگان عباس ميرزا (تنها فرزند فتح عليشاه قاجار) بود ، ضمن عضويت در هيات مديره شركت ملي نفت ايران ، به مديريت فروش و توزيع فرآورده هاي نفتي  در ايران و خارج منصوب شد. در سال 1342 هـ . ش "سازمان مديريت عمليات نفتي" متشكل از دو واحد " سازمان اكتشاف و استخراج" شركت ملي نفت ايران در كرمانشاه و "سازمان پالايش و پخش" تاسيس شد.

سازمان پخش در اين زمان تحت سرپرستي شركت ملي نفت ايران بود. مديريت سازمان بر واحدهاي مشروح سرپرستي داشت:

     فروش داخلي

     سوختگيري هوائي (فروش فرآورده هاي مورد نياز هواپيماها)

     امور اداري

     فروش خارجي (صادارات فرآورده هاي نفتي)

   واحدهاي ستادي شركت ملي نفت ايران شامل: حسابداري ، تداركات (تامين) فرآورده هاي نفتي ، مشاور فني ، مشاور اقتصادي و بازرسي 

     خطوط لوله 

     خدمات  فني

  حوزه فروش داخلي به 17 ناحيه تفكيك و سر پرستي هر ناحيه به عهده يك رئيس ناحيه گذاشته شد. با اين تقسيمات ، " اداره كل خطوط لوله" به دو منطقه شمال و جنوب تفكيك شد.

در آذر ماه 1340 هـ . ش . در تشكيلات تازه سازمان به جاي 17 ناحيه قبلي ، تمام كشور از نظر مصرف مواد نفتي به 6 منطقه تقسيم شد.

6 منطقه عبارت بودند از: تهران ، اصفهان ، كرمانشاه ، خراسان ، كرمان و خوزستان

سازمان پخش فرآورده هاي نفتي بعد از ملي شدن نفت با عناوين سازماني مختلف: پخش و خطوط لوله ، امور پخش و فروش داخلي ، امور پخش و فروش محلي ، در تهران فعاليت داشته است. نهايتا" در شهريور 1366 هـ . ش. (1987 ميلادي) "شركت ملي پخش فرآورده هاي نفتي ايران" با ساختار سازماني جديد تاسيس شد. اين شركت در زمينه پيشرفت صنعتي و اقتصادي كشور و ارتقاي سطح زندگي مردم، بزرگترين نقش را داشته و تاكنون توانسته است تحول چشمگيري را در كليه شئون مملكت ، به خصوص از نظر اقتصادي ايجاد كند. 

 

   نحوه توزيع و پخش فرآورده هاي نفتي از ابتداي پيدايش نفت در ايران

      تاريخچه توزيع و پخش نفت و فرآورده هاي نفتي در خارج و داخل كشور به سه دوره متفاوت                                  تقسيم  مي شود: 

1. دوره فعاليت "شركت نفت انگليس / پرشيا" – سال هاي 1312- 1287 هـ . ش (1933- 1908 ميلادي) 

در اين دوره هيات مديره و مدير عامل " شركت نفت انگليس / پرشيا" بر تمام شئون صنعت نفت ايران اعم از فعاليت هاي اكتشافي ، استخراج ، استحصال ، انتقال ، پالايش ، پخش و صدور نفت خام و فرآورده هاي نفتي اشراف و نظارت مستقيم داشته است. اين شركت ضمن حفظ استيلاي انحصاري خود بر پست هاي كليدي و مراكز تصميم گيري ، از سپردن مسئوليت به ويژه مسئوليت هاي استراتژيك به عناصر غير انگليسي اجتناب مي كرده است.در اين دوره عمدتا" بر صدور نفت و فرآورده هاي نفتي و توزيع انها در بازارهاي بين المللي تاكيد مي شده و در داخل ايران تلاش چنداني در گسترش توزيع و پخش معمول نگرديده است.

با بازگشايي راههاي ارتباطي ، در اواخر سال هاي جنگ جهاني اول ( 1291- 1293 هـ .ش./1918- 1914 ميلادي) ، در غرب ايران چارپاياني چون الاغ و استر كه پيش از آن در حمل با در خدمت انسان بودند، به تدريج جاي خود را به وسائط نقليه موتوري دادند. بنابراين ، تقاضا براي بنزين و گازوئيل افزايش يافت و به دنبال آن ، پالايشگاهي د رمنطقه كرمانشاه به منظور تصفيه نفت خام و تامين فرآورده هاي مورد نياز مناطق غرب و شمال غرب كشور، در سال 1312 هـ .ش. (1933 ميلادي) در 5 كيلومتري شمال غرب شهر كرمانشاه تاسيس گرديد. پالايشگاه كرمانشاه نفت خام را به بنزين ، نفت چراغ و گاز مبدل مي ساخت. اين فرآورده ها در ابتدا به وسيله تانكرهاي حمل سوخت و به صورت فله به شمال غرب ايران ارسال مي شد. علاوه بر آن ، بخشي از محصولات پالايشگاه نيز به صورت مظروف در پيت هاي 18 ليتري توزيع مي شد. نفت خام مورد نياز اين پالايشگاه نيز از طريق يك خط لوله چهار اينچي و از آبادان / اهواز تامين مي شد. البته بخشي از نفت خام پالايشگاه از منابع خارج و از عراق تامين  مي گرديد.

در حالي كه فرآورده هاي نفتي پالايشگاه كرمانشاه به طور عمده در جهت تامين مصارف داخل كشور توزيع مي شد، بخش اعظم فرآورده هاي پالايشگاه آبادان به خارج از كشور صادر مي شد.

2. از سال 1312 هـ . ش.(1933 ميلادي) تا نهضت ملي شدن صنعت نفت

در اين دوره نام "شركت نفت انگليس / پرشيا" به "شركت نفت انگليس و ايران" تغيير يافت و شركت به بهره گيري نسبي از نيروي كاري و استعدادهاي ايراني در بخش هاي مختلف صنعت نفت مجاب شد.در طول سال هاي جنگ جهاني دوم (1324- 1318 هـ .ش./1945-1939 ميلادي) ، توليدات پالايشگاه كرمانشاه نه تنها در بخش هاي مختلف كشور، به ويژه نواحي شمال و شمال غرب ايران ، توزيع بلكه در رفع نيازهاي نيروهاي متفقين مستقر در ايران ، جابه جائي اين نيروها كمك رساني به روسيه به كار گرفته مي شد.          

 سوخت از دو راه اصلي ، يكي از انديمشك و از طريق شهرهاي خرم آباد، بروجرد و همدان و ديگري از خانقين عراق و از طريق شهرهاي قصرشيرين ، كرمانشاه و همدان ، به قزوين و از آنجا به نقاط ديگر انتقال مي يافت.

با توجه به تقاضاي روز افزون داخلي به فرآورده هاي نفتي ، تشكيل بخش مستقل توزيع داخلي، امري اجتناب ناپذير بود. بنابراين ، در اين دوره "سازمان پخش" تاسيس گرديد. با وجود نيروهاي روسي، انگليسي و آمريكائي در ايران ، وظيفه "سازمان پخش" در توزيع فرآورده هاي نفتي و سوخت رساني به اين نيروها و نيز تامين نيروهاي مردم عادي و غير نظامي سنگين تر مي شود.

از جمله طرح هائي كه در اين دوره به مرحله اجرا در آمد، تكميل زنجيره اي از دپوها در مسير تهران- مشهد و نصب تاسيسات و امكانات مورد نياز در آذربايجان بود.

در ديگر نقاط كشور انبارهاي عظيم نفت احداث و ابزارهاي تداركاتي دپوها نيز در همان رمان كامل شد.