فهرست مطالب

بروجرد در زمان حمله اعراب 3

پایتخت های ایران در دوران باستان 11

پایتختهای ایران در دوران پس از اسلام 12

سبک های شهرسازی در ایران : 21

جایگاه شهرهای ایران در مقایسه با شهرهای خاورمیانه 23

این نقشها عبارتند از : 26

شهر صنعتی: 26

شهر بازرگانی : 27

نقش بازار محلی و مکاره ای شهر 27

شهر نظامی : 27

شهر فرهنگی 27

شهر توریستی ـ تفریحی: 28

شهر خوابگاهی: 28

شهر معدنی: 28

اصل پیوستگی فضایی : 29

اصل همپیوندی عناصر شهری و واحدهای مسکونی : 29

اصل محصور کردن فضا یا محصوریت : 29

اصل مقیاس و تناسب : 30

اصل فضاهای متباین : 31

اصل قلمرو : 31

اصل ترکیب (کمپوزیسیون) : 31

تهران در عصر قاجار 41

پایتخت اشکانیان 47

 

 

 

 

 

 

 

 

بروجرد پیش از اسلام

 

نشانه های تاریخی به دست آمده از برخی گورستانهای و تپه های باستانی اطراف بروجرد قدمت سکونت بشر را دست کم از  3000 سال پیش از میلاد مسیح نشان می دهد. با این وجود مستندات زیادی از تاریخچه شهر بروجرد پیش  از اسلام در دست نیست. با وجود تپه ها و دخمه های فراوان باستانی و بعضا پیش از تاریخ در ناحیه بروجرد هنوز مطالعات باستان شناسی جامعی در هیچ یک از این جایگاهها انجام نگرفته است.

سرزمین ماد از تمدن های باستانی ایران بوده که در غرب ایران کنونی قرار داشته است. از قرن ششم قبل از میلاد این سرزمین توسط هخامنشیان اداره شد و يكي‌ از ايالت‌هاي‌ تابع‌ اين‌ دولت‌ شد. از پادشاهي‌ هخامنشي‌ به بعد يعني‌ در دوره‌ پارت‌ها و ساساني‌ها، ايالت‌ ماد از جمله‌ ايالات‌ كشور ايران‌ به‌ شمار مي‌رفت‌ و به‌ نام‌ «ماه‌» نيز خوانده‌ مي‌شد. اين‌ ايالت‌ شامل‌ دو بخش‌ «ماه‌ پايين‌» يا «مادرزادي‌» و «ماه‌ بالا» يا «ماه‌ نهاوند» بود (سایت میراث فرهنگی استان کردستان).

ناحیه بروجرد هم می تواند به عنوان بخش از سرزمین مادها مورد توجه قرار گیرد و هم بخش از سرزمین کاسیت ها بوده است.  كاسي ها از حداقل۳۰۰۰ قبل از ميلاد در  لرستان امروزی ساكن بوده و به  شغل دامداري و پرورش اسب مشغول بودند و از اوايل هزاره دوم قبل از ميلاد موفق شدند دولت مقتدري را تشكيل دهند (سایت سرزمین کهن آذربایجان).  ماد ها با مناطق جنوبي خود روابط نزديكي داشته و خصوصا با اهالي آنجا يعني كاسي ها از لحاظ نژادي و زباني نزديكي زيادي داشتند. كاسي ها نيز مثل ساير قبايل كوه نشين از لحاظ زباني به ايلاميان نزديك بودند (تاريخ ماد ص ۹۱). تا قرن ها بعد، از بروجرد بعنوان بخشی از سرزمین ماد یا ماه یاد شده است. 

از تاریخ بروجرد در زمان هخامنشیان اطلاعی در دست نیست. هخامنشیان که از اتحاد دو قوم بزرگ ماد در شمال و پارس در جنوب به وجود آمدند یکی از قدرتمند ترین و بزرگترین امپراتوری های جهان را ساختند. افول هخامنشیان با حمله اسکندر به غرب ایران صورت گرفته است. حضور سلوكيان در ايران‌، آنان‌ را وادار به‌ همكاري‌ با ايرانيان‌ كرد. به‌ همين‌ دليل‌ بسياري‌ از سازمان‌هاي‌ اداري‌ و شاهنشاهي‌ ايران‌ شكل‌ سابق‌ خود را حفظ‌ نمود و اسكندر و فرماندهان‌ وي‌ ،شيوه‌ زندگي‌ و زرق‌ و برق‌ دستگاه‌ حكومت‌ هخامنشي‌ را تقليد كردند. در اين‌ دوره‌، توسعه‌ شهرسازی ‌ در فاصله ‌ سوريه‌ و ميان‌ رودان‌، بيش‌ از ساير نواحي‌ انجام‌ گرفت‌. با اين‌ همه‌ ،در فلات‌ ايران‌ ،در ناحيه كرمانشاه‌، همدان‌، بروجرد و نهاوند، شهرهاي‌ تازه‌اي‌ به‌ وجود آمدند (تاریخ سياسي‌ و اقتصادي‌ هخامنشيان ص 38). برخی گفته اند که قلعه رومیان بروجرد از دوران حمله اسکندر به ایران یعنی اواخر هخامنشیان و  همزمان با سلوکیان ساخته شده است اما کاوشهای مقدماتی قدمت آن را بیش از  این نشان می دهد. از آنجا که نفوذ اسکندر بیشتر در غرب ایران کنونی بوده است می توان پذیرفت که این دژ در آن دوران از اهمیت خاصی برخوردار شده باشد.  اشکانیان نیز شهرهای چندی در غرب ایران و در نواحی همدان و بروجرد ساخته اند. استفاده از "گرد" در ساختن نام شهرها از این دوره آغاز شده است و ساسانیان نیز آن را ادامه داده اند.

 نوشته های موجود حاکی است بروجرد در زمان ساسانیان از مراکز شهری ایرانیان بوده است و در آن آتشکده ای بزرگ برپا بوده است. ساخته شدن شهر بروگرد یا بروجرد را به فیروز ساسانی نسبت می دهند (پیروزگرد).  یکی از راههای اصلی ایران در این دوره همدان را از طریق نهاوند و بروجرد و  شاپور خواست یا خرم آباد فعلي به شهرهاي خوزستان مانند شوش ،‌دزفول شوشتر و اهواز مرتبط می ساخته است (صادقی فر).  به هر حال شواهد کافی در مورد قدمت شهر بروجرد کنونی تا زمان ساسانیان در دست است هر چند که اوج شکوفایی بروجرد چندین قرن بعد آغاز می شود.

بروجرد در زمان حمله اعراب 

  مسلمانان پیش از حمله به نهاوند فرستاده ای را به بروجرد می فرستند تا آنان را به اطاعت فراخوانند اما در پی پاسخ منفی ایرانیان، حمله خود را  از قادسیه آغاز می کنند و در نهاوند ایرانیان را شکست می دهند. در کتاب شرح فتوحات عمر ضمن اشاره گسترده به این واقعه از بروجرد با نام "بروجرد ثالث" نام برده شده است . گفته می شود یزدگرد بعد از شکست در جنگ نهاوند در بروجرد سپاهیان خود را مجددا سازماندهی می کند. در کتابهای تاریخی به گردآمدن سپاهیان بر یزدگرد در قلعه بروجرد اشاره شده است (برگرفته از وبلاگ بروجرد سیتی). ممکن است این قلعه، همان شهر بروجرد باشد و یا قلعه کوچکی که در شمال بروجرد و بر روی کوه یزدگرد ساخته شده است. ساکنان محلی، این قلعه را محل گرد آمدن و فرماندهی سپاه یزدگرد می دانند. برخی معتقدند که یزدگرد در بروجرد کشته شده و در جایی که امروزه آرامگاه زواریون نامیده می شود به خاک سپرده شده است.

 قرن اول تا چهارم هجری

 بروجرد از زمان حمله اعراب به ایران به بعد در زمره شهرهای استراتژیک در آمده است و حوادث و جنگهای تاریخی فراوانی در منطقه بروجرد و بویژه دشت جنوبی آن – سیلاخور – به وقوع پیوسته است. در دوران حکومت خلفای اسلامی بر ایران، غرب ایران تحت نام منطقه جبال شناخته می شده است. ابو دلف از حکمرانان حکومت عباسیان، مسجدی در بروجرد ساخت و منبری در آن برپا کرد. این مسجد به احتمال باید همان مسجد جامع باشد که تا آن زمان آتشکده بوده است. از این زمان به بعد نام بروجرد به کرات به همین گونه فعلی در کتابهای تاریخی ذکر شده است. بروجرد را در این زمان بین دو شهر همدان و کرخ (کرج) نوشته اند که این شهر اخیر جایی در شرق بروجرد و در حوالی اراک بوده و از بین رفته است.  

 بروجرد در این دوران بخشی از پهله یا سرزمین جبال یا کوهستان بوده است. كوهستان‌ که تا حدود قرن‌ ششم‌ هـ . ق‌ نيز به‌ كار مي‌رفته‌،  سرزميني‌ بوده كه‌ از شمال‌ به‌ ديلمان‌ و آذربايجان‌، از غرب‌ و جنوب‌ غربي‌ به‌ سواد (عراق‌) و خوزستان‌، از جنوب‌ به‌ پارس‌ و كرمان‌ و از مشرق‌ به‌ بيابان‌ خراسان‌ و توس‌ محدود مي‌شد. از حدود قرن‌ سوم‌ هجري‌ به‌ بعد ترجمه‌ عربي‌ واژه‌ كوهستان‌ به‌ نام‌ «الجبال‌» به‌ متون‌ جغرافيايي‌ اسلامي‌ وارد شد. سرزمين‌ جبال‌ با كوهستان‌ داراي‌ چندين‌ كوره‌ يا ناحيه‌ بود كه‌ ماه‌ كوفه یا ‌ دينور، ماه‌ بصره‌ یا نهاوند، همدان‌، ايفازين‌، قم‌، ماسبذان‌، مهر جانقدق‌ و.. از آن‌ دسته‌ بودند. كوهستان بخشي‌ از سرزمينی بزرگ‌تر بود كه‌ «بلاد پهلو يا پهلويان‌» خوانده‌ مي‌شد. بلاد پهلويان‌ يا سرزمين‌ پهلو شامل‌ ري‌، اسپهان‌، همدان، دينور، نهاوند، مهرجانقدق‌، ماسبذان‌، قزوين‌، زنجان‌،  ببروصليلسان‌ یا تالشان‌ و ديلم‌ یا يلستان‌ بود.  ايالت‌ ماد يا ماه‌ در بخشي‌ از سرزمين‌ «پهله‌» در ناحيه‌ كوهستان یا ‌ قهستان‌ يا جبال‌ واقع‌ و شامل‌ دو كوره‌ بود: ماه‌ نهاوند كه‌ در قرن‌ چهارم‌ داراي‌ دو حاكم‌نشين‌ «قصبه‌ نهاوند» و «قصبه‌ بروجرد» بود، و ماه‌ دينور يا كوره‌ دينور كه‌ در اين‌ قرن‌ داراي‌ دو شهر عمده‌ مركزي‌ بود؛ شهر دينور كه‌ مركز بخش‌هاي‌ يا رستاق‌ هاي‌ بالايي‌ بود حاكم‌نشين‌ كوره‌ نيز به‌ شمار مي‌رفت‌ و كرمانشاهان‌  مركز بخش‌هاي‌ پاييني‌ محسوب‌ مي‌شد، اين‌ دو ناحيه‌ را «ماهين‌» يا «ماهات‌» هم می گفته اند - از سایت میراث فرهنگی کردستان.

 

شما هم می توانید در مورد این فایل نظر دهید.