چكيده

امروزه هيچكس خدماتي كه شبكه ها در اشتراك منابع سخت افزاري و نرم افزاري انجام مي دهند، نفي نمي كند. براي مراكزي كه به نحوي بخواهند در جهت كاهش هزينه، وقت و انرژي گامهاي اساسي بردارند، آشنائي با شبكه، كاربرد، ريخت‌شناسي هاي مختلف آن، مزايا، مشكلات اجرائي و پياده سازي آنها، لازم است.

 

 اين متن، سعي دارد علاوه بر ارائه آگاهي‌هاي بسيار كلي و عمومي در خصوص شبكه‌ها و كاربرد آنها ـ كه بويژه مي تواند مورد استفاده متخصصان حوزه علوم كتابداري و اطلاع‌رساني قرار گيرد ـ در خصوص شبكه‌هاي اطلاعاتي ديسكهاي فشرده نوري و شيوه‌هاي مختلف ارائه خدمات اطلاعاتي از اين طريق، مطالبي را عنوان نمايد. در همين راستا، تجربه مركز اطلاع‌رساني و خدمات علمي جهاد سازندگي (JSIS) در زمينه شبكه اطلاع‌رساني با عنوان (JSISNET) نيز با تاكيد بر شبكه ديسك‌هاي فشرده نوري مطرح مي گردد.

 

مقدمه:

 امروزه بهره‌گيري از اطلاعات سازمان يافته، براي تفوق كشورها از نقطه نظر سياسي، اجتماعي و اقتصادي به سلاحي تبديل گرديده است. گسترش و دامنه گردش اطلاعات و سهم موثر آن در تصميم‌گيريها و پيشرفتهاي اجتماعي در جوامع موجب تحولات بنيادي گرديده است. اطلاعات به همان اندازه كه در تصميم‌گيريها و برنامه‌ريزيها نقش مهمي دارد، موجب بالا رفتن آگاهي‌ها، بينش فردي و تغيير رفتار در اجتماعات نيز مي گردد. بشر از آغاز پيدايش تاكنون، در جهت برقراري ارتباطات اجتماعي با سايرين سعي نموده است. سرآغاز اين تلاشها را مي توان پيدايش زبان، و تحول آن را در اختراع خط، و توسعه‌اش را در اختراع چاپ، و گسترش آنرا در پيدايش علم ارتباطات دانست. مهمترين وظيفه ارتباطات در اطلاع رساني، ايجاد زمينه براي اشتراك منابع است. ازدياد روز به روز منابع اطلاعاتي و به همراه آن صرف هزينه و وقت زياد جهت سازماندهي آنها، كشورها را متوجه هدف ديگري نمود كه همانا پرداختن به اقتصاد اطلاعات است. انفجار اطلاعات، برنامه ريزان را مجبور كرد تا گردش اطلاعات را با استفاده از تكنولوژيهاي جديد مهار نمايند. در اين راستا شبكه هاي اطلاع رساني، مهمترين پايگاه و كانال انتقال و مبادله اطلاعات محسوب مي گردند. رشد و توسعه شبكه هاي اطلاعاتي، از اواخر دهه 1960 معلولي از توليد حجم وسيع اطلاعات به اشكال مختلف و متنوع بود. كاهش دادن و يا صرف درست هزينه ها نيز، يكي ديگر از عوامل مهمي بود كه در رشد و گسترش شبكه هاي اطلاعاتي نقش اصلي ايفا نمود. به همين لحاظ بوده كه گسترش شبكه هاي اطلاعاتي طي سه دهه اخير، از آهنگ چشمگيري برخوردار گرديد. دلايل عمده اين امر را مي توان ورود تجهيزات داده آمايي خودكار، كاهش در هزينه ها، سرعت در عمل و استفاده از منابع ديگران (Resource Sharing) در صحنه فعاليت هاي اطلاع رساني محسوب كرد.

 

تعريف شبكه:

... نظام تعاوني ايجاد شده توسط كتابخانه‌ها و مراكز اطلاعاتي كه بر حسب موضوعي مشترك، نزديكي جغرافيايي، يا ديگر زمينه‌هاي مشترك گردهم مي آيند تا در منابع اطلاعاتي، منابع انساني، تجهيزات، تكنولوژيها، و ديگر عناصر ضروري براي تدارك خدمات اطلاعاتي كارآمد، سهيم شوند ]"جس شرا" به نقل از اليزابت ميلر[ را شبكه اطلاعاتي گويند.

 هدف اصلي شبكه:

 هدف اصلي يك شبكه اطلاعاتي عبارتست از تشخيص و استقرار بهترين روش براي گسترش و توسعه جريان اطلاعات بين موسسات عضو. در اينصورت شبكه اطلاعاتي‌اي كارآتر است كه سطح ارتباطي بيشتري بين اعضاي آن برقرار باشد.

 

مزاياي بهره گيري از شبكه:

 1- افزايش جريان مبادله و استفاده از اطلاعات به منظور پشتيباني از آموزش و پژوهش.

2- افزايش حجم اطلاعات و ضرورت دستيابي به آنها.

 3- دريافت اطلاعات روزآمد.

 4- بهره‌گيري از تنوع موضوعات تحت پوشش خدمات مراكز اطلاعاتي گوناگون.

 5- كاهش هزينه‌هاي فراهم‌آوري، آماده‌سازي و سازماندهي اطلاعات و به حداكثر رساندن استفاده از منابع.

 6- گسترش جريان اطلاعات.

7- ايجاد امكان تماس و برقراري ارتباط بين متخصصان و كاركنان مراكز اطلاعاتي.

8- تقويت زيربناي اطلاعاتي به ويژه در كشورهاي در حال توسعه.

 عناصر شبكه:

 شبكه‌ها معمولاً با مشكلات اداره افراد و منابع در داخل تشكيلات و در بين اعضاي شبكه مواجه اند. براي تحقق هدفها، بايد گروه‌هاي داوطلب استفاده از خدمات اطلاعاتي، دسته بندي شده و منابع، اعتبارات، تجهيزات، روشها و مهارتها در جهت انجام صحيح كارها، هدايت شوند. موفقيت و يا عدم موفقيت فعاليت‌هاي شبكه بستگي به چگونگي بكارگيري عناصر شبكه اطلاعاتي در ساختار شبكه دارد.

 كاركردهاي شبكه:

 كاركردهاي شبكه (Network Functions) را انجام خدمات و وظائفي مي دانيم كه توسط شبكه عرضه مي شوند و آنها را به سه مقوله كلي رده بندي مي كنند:

 1- كاركردهايي كه مستقيماً در خدمت مشتري هستند مانند امانت بين كتابخانه اي.

 2- كاركردهايي كه مستقيماً در خدمت كتابخانه هاي عضو بوده و غيرمستقيم در خدمت مراجعه كننده هستند، مانند فهرست نويسي و مكان يابي مواد و مدارك.

3- كاركردهايي كه ساختار شبكه را پشتيباني مي كنند مانند فعاليت‌هاي ارزيابي از جمله جمع‌آوري آمارها، تعيين هزينه‌ها و غيره.

 البته هر شبكه‌اي بنا به اهداف و سياست‌هاي معين خويش، در بدو تاسيس نوع كاركردهاي خود را تعيين مي كند. بنابراين كاركردهاي شبكه يكسان نيستند و در شبكه‌اي با شبكه ديگر تا حدي متفاوت است.

 انواع شبكه:

 شبكه‌ها را با توجه به گستردگي محيط تحت پوشش خود، به دو دسته كلان زير تقسيم بندي مي نمايند:

 الف- شبكه محلي يا (Local Area Network) LAN

ب- شبكه گسترده يا (Wide Area Network) WAN

الف: شبكه محلي “LAN”: عبارتست از ارتباط يكسري كامپيوترهاي شخصي يا ادوات كامپيوتري از طريق يك محيط مخابراتي، تحت يك قانون و به كمك يك سيستم عامل در يك مكان جغرافيايي محدود.

 پيشرفت تكنولوژي شبكه هاي محلي در سالهاي مياني دهه 1980 باعث دگرگونيهايي در دو رشته كامپيوتر و ارتباطات شد. پيش از بوجود آمدن شبكه هاي محلي، روش قرار دادن امكانات موجود در اختيار چندين استفاده كننده، فقط سيستم هاي اشتراك زماني “Time Sharing” بود. در اين سيستم ها كه هم اكنون نيز مورد استفاده قرار مي‌گيرند از يك كامپيوتر بزرگ “Main Frame” كه از طريق خطوط ارتباطي به چند ترمينال متصل است، استفاده مي‌شود. تمامي قدرت محاسباتي در كامپيوتر مركزي قرار دارد و ترمينالها فاقد قدرت پردازش هستند.

 با پيدايش كامپيوترهاي شخصي كه با استقبال زيادي روبه رو شد، كاربران (Users) توانستند از مزاياي يك كامپيوتر مستقل استفاده كنند. در راستاي توسعه كامپيوترهاي شخصي، به تدريج نياز به ارتباط بين اين كامپيوترها احساس شد. برقراري ارتباط بين كامپيوترها علاوه بر حفظ استقلال هر كامپيوتر موجب صرفه جويي در وقت و هزينه گرديد. امروزه براي مرتبط ساختن كامپيوترهاي كوچك و تشكيل آنچه در اصطلاح "شبكه محلي" خوانده مي شود، سيستم‌هاي نرم‌افزاري و سخت‌افزاري استانداردي يافت مي شود، بصورتي كه تهيه و نصب يك شبكه محلي تقريباً به راحتي و سهولت انجام مي پذيرد. اين پديده به سرعت رشد پيدا كرد، بطوري كه كامپيوترها را مي بايست لوازم جنبي شبكه دانست، نه شبكه را از لوازم جنبي كامپيوترها. دلائل اين پيشرفت سريع را مي توان به صورت زير دسته‌بندي نمود:

 1- وجود تعداد زياد ميكرو كامپيوتر.

 2- تعيين استانداردهاي ملي و بين‌المللي در زمينه طراحي نرم‌افزارها و سخت افزارها.

 3- امكان جذب آسان نيروي متخصص. زيرا اين سيستم‌ها داراي پيچيدگي خاص در جهت هدايت و راهبري نيستند.

 4- امكان آموزش سريع افراد كه مايل به استفاده از شبكه هستند.

 5- قابليت سهولت توسعه شبكه.

6- امكان گسترش تدريجي شبكه و به دنبال آن كاهش در هزينه هاي سازمان استفاده كننده.

7- انعطاف پذيري و قابل اطمينان بودن شبكه.

 8- امكان استفاده مشترك از سخت افزارهاي گران قيمت و دستگاه هاي تهيه پشتيبان (Backup Devices).