فهرست مطالب

اخلاق در قرآن 2

● اعتباری نبودن اخلاقیات (پاسخ به شبهه اثبات گرایان) 3

● نفی وظیفه‏گرایی‏اخلاقی (پاسخ به شبهه کانت) 4

● فطری بودن سعادت‏طلبی 6

● ذو مراتب بودن سعادت و شقاوت 8

● هدف از خلقت 11

● علت رحمانیت‏خدا 12

● دوزخیان بیشترند یا بهشتیان؟ 13

● فلسفه‌ی اخلاق 20

منابع : 23

 

 

 

اخلاق در قرآن

در ابتدای بحث، به شبهه‏ای که از سوی اثبات گرایان مطرح شده بود، پاسخ گفته شد. هرچند این مختصر مجالی برای بررسی دلایل، معارضات وشبهات ندارد، ولی‏چون‏این شبهه را مطرح نموده‏ایم،به‏اجمال بدان‏پاسخ می‏دهیم تا بی‏پایه بودن سخن‏آنان که بر آداب و رسوم تکیه می‏کنند ومی‏گویند: ممکن است رفتاری در یک جامعه‏ارزشمند، خوب ونشانه ادب تلقی گردد، درحالی‏که همین رفتار در جامعه دیگر، بی‏ادبی یا رفتاری خنده‏دار به حساب آید، آشکار شود. 

 

● اعتباری نبودن اخلاقیات (پاسخ به شبهه اثبات گرایان) 

بدیهی است که آداب و رسوم غیر از مسائل اخلاقی است. منظور ما از اخلاق، اصول رفتار انسان‏است که‏می‏تواند شکلهای متفاوتی داشته باشد. آداب و رسوم مربوط به اشکال رفتار و غیر از روح آن است. در اخلاق، برای ما مطرح است که مثلا، به پدر، مادر، معلم یا سالمندان احترام بگزاریم. این مساله‏ای اخلاقی است، اما شکل‏آن می‏تواندتابع قراردادباشد. پس مثالهایی که آنها مطرح می‏کنند مربوط به آداب و رسوم است; یعنی شکل رفتارها، نه مسائل اخلاقی. 

ولی‏آنچه که ما می‏گوییم تابع واقعیت است روح رفتار اخلاقی می‏باشد; مثلا، لازم است همیشه به کسانی که احترام‏شان واجب است، احترام‏بگزاریم،اما درمورد مصادیق‏آن، اختلاف نظر وجود دارد یا شکل احترام ممکن است متفاوت باشد. ما معتقدیم که پدر، مادر، معلم و سالمندان از آن جمله‏اند و رعایت احترام نسبت‏به این افراد یک مساله اخلاقی است و در تمام شرایط و تمام جوامع و اعصار تاریخی، احترام به این اشخاص لازم است. این یک حکم تغییر ناپذیر است. اما اینکه شکل احترام باید چگونه باشد، به آداب و رسوم محلی و قومی بستگی دارد که تغییرپذیر است. ممکن است چیزی در جایی خوب باشد و در جای دیگر بد; اما تفاوت دو دیدگاه لطمه‏ای به اصل اخلاق نمی‏زند. پس همه ارزشها، از جمله ارزشهای اخلاقی، اعتباری، فرضی و تابع سلیقه و قرارداد نیست و نظر اسلام صد در صد مخالف مکتب اثبات گرایی اخلاقی است. 

 

● نفی وظیفه‏گرایی‏اخلاقی (پاسخ به شبهه کانت) 

از همین تعبیر که در آیه شریفه مزبور وارد شده است، نظر اسلام در مقابل بعضی دیگر از مکاتب اخلاقی نیز به دست می‏آید. نظریه معروفی وجود دارد که از آن با عظمت هم یاد می‏شود;آن،نظریه کانت در فلسفه اخلاق است. 

او می‏گوید: برای اینکه کاری ارزش اخلاقی داشته باشد باید فقط به انگیزه اطاعت از حکم عقل یا اطاعت از وجدان انجام گیرد. و هر نوع انگیزه دیگری در کار اخلاقی، آن را از ارزش ساقط می‏کند. به فرض، اگر انسان حرف راست‏بزند، برای اینکه مردم او را احترام کنند، کارش اخلاقی نیست و ارزشی ندارد یا اگر کسی به فقیری، مریضی یا درمانده‏ای کمک کند و این کار را برای ارضای عواطف‏اش انجام دهد این کار نیز بی‏ارزش است. حتی اگر کسی کاری را به قصد اینکه از پاداش اخروی یا دنیوی آن بهره‏مند شود، انجام دهد باز هم ارزش اخلاقی ندارد. ارزش اخلاقی مخصوص کاری است که فقط به دلیل اطاعت از حکم عقل انجام گیرد. 

انسان برای کاری که وظیفه اوست نباید توقع هیچ‏گونه پاداشی داشته باشد. او باید در کار اخلاقی، ارضای عواطف و نتیجه کار را، که موجب سعادت یا کمال نفس است و پاداشی بر آن مترتب می‏شود، در نظر نداشته باشد. اگر در کار اخلاقی، انگیزه‏ای غیر از تبعیت از عقل وجود داشته باشد آن کار یا بی‏ارزش است و یا ارزش منفی دارد. 

نظر اسلام با نظر کانت موافق نیست. تفصیل بررسی این نظریه و اشکالهایی که بر آن وارد است محل بحث ما نیست ولی به طور خلاصه، می‏توان گفت که امتیازی که این نظریه بر نظریه‏های پیشین اخلاقی دارد این است که تا زمان کانت، درباره «نیت فعل‏» کمتر بحث می‏شد و اگر بقایای اخلاق یونانیها را که کم و بیش، به عالم اسلام نیز سرایت کرده و برخی از فلاسفه اسلامی هم کتابهای اخلاقی‏شان را بر اساس آن تنظیم کرده‏اند، مطالعه کرده باشید، می‏بینید که ملاک اخلاق در کتب آنها عبارت است از: اعتدال در قوه شهوت، غضب و عقل. اعتدال در شهوت، عفت; اعتدال در غضب، شجاعت و اعتدال در عقل، حکمت است. برآیند این سه صفت نیز عدالت می‏باشد. این یک نظریه اخلاقی است که از افلاطون، ارسطو و امثال آنها نقل شده و علمای اخلاق اسلامی نیز معمولا براساس همان روش حرکت کرده‏اند. 

 

شما هم می توانید در مورد این فایل نظر دهید.