فهرست مطالب

اخلاق در نهج البلاغه 1

صفات مومن 6

● صفات مؤمنان در روایات : 7

● علائم مؤمن از لحاظ باطنی و قلبی : 10

● علائم یلی الخلقی مؤمن : 12

محاسن و مكارم اخلاق 18

● محاسن و مكارم اخلاق 18

● محاسن اخلاق و بهداشت روانی 20

منابع : 22

 

 

اخلاق در نهج البلاغه

سپاس خدای عظیم را كه به ما وجود، عنایت كرد و نعمت عقل و خرد، مرحمت فرمود. سپاس او را كه به ما نعمت ایمان داد. و درود ما به روان انبیاء بزرگ الهی، رابطین بین الله و مخلوق. و درود به روان پاك شهدای تاریخ، از اولین شهید تا شهدای امروز و این ساعت. درود به رهبر كبیر انقلاب و درود بر ملت شریف ایران. 

سخن گفتن در اطراف كتابی مانند نهج البلاغه انسانی عظیم، همانند امیر المؤمنین علی (ع)، خاصه برای فردی مثل بنده، كار مشكلی است. لكن برای این كه فتخار حضور در جلسه منتسب به آن مولا را داشته باشم، حاضر شدم. 

موضوع صحبت ما «اخلاق در نهج البلاغه» است. این جمله بدین معناست كه بگوییم این كتاب شریف یا صاحب این كتاب راجع به «اخلاق» و «علم اخلاق» چه نظری دارد، و آیا در این كتاب، راجع به «اخلاق» صحبتی شده است یا نه، و این كتاب توجه به علم «اخلاق» دارد یا نه و اگر این كتاب ناظر به «اخلاق» است، در چه حدودی راجع به این علم یا این موضوع سخن گفته است. تشخیص این معنا كه این كتاب، در باره «اخلاق» چه گفته، ابتداء توقف دارد به این كه معنای اخلاق را به نحو اجمال تصور كنیم، و از این تصور، تصدیق این معنا كه این كتاب در باره «اخلاق» چه نظر دارد، روشن می‏شود. 

اخلاق، جمع «خلق» است. روان انسان، حالات و ملكاتی دارد و اخلاق‏عبارت از «ملكات روان» است. تشخیص اخلاق، توقف دارد به این كه سه موضوع را انسان تصور كند: «روان»، «اخلاق» و «غرض». «روان» انسان، عبارت است از روح انسانی. ابتدا باید به نحو اجمال، سخنی از روان گفته شود و سپس از مفهوم اخلاق كه عارض بر «روان» است و آن گاه در این كه این عوارض بر این موضوع چه نتایجی دارد. این سه جمله را اگر بتوانم عرضه بدارم، توجه كتاب نهج البلاغه به اخلاق، روشن خواهد شد. 

انسان، دارای روانی است. من و شما دارای جوهره‏ای هستیم غیر از جسم، به نام «روان» كه در كتاب الهی و در اخباری كه به دست ما رسیده، در باب آن، سخن گفته شده است. گاهی از این جوهره، تعبیر به «روح» شده، تعبیر به «نفس» شده، تعبیر به «قلب» شده، تعبیر به «صدر» شده و تعبیر به «عقل» شده است. یعنی «روان» شما و روح شما پنج تا اسم دارد. 

این «روان» شما را گاهی «روح» می‏گویند، به این تناسب كه بدن شما را او زنده نگه داشته و او سبب حیات بدن شماست. پس او «روح» است: «لانّ الرّوح ما به الحیاهٔ الشّیی». 

روان شما یك نام دیگرش «نفس» است. شما همان «روان» اید. حقیقت شما عبارت از «روان» شماست. شما آن «روان» تان هستید و آن «روان» شمایید. 

نفس عبارت از حقیقت شی‏ء است. حقیقت شما همان «روان» شما است. و وقتی كه آن حقیقت پیدا شد، شما پیدا شده‏اید و تا آن حقیقت باقی است، شما باقی خواهید بود. فلذا روان شما گر چه ازلی نیست ولی ابدی هست، ازلی نیست، یعنی از اوّل آن وقتی كه خدا هست، روان شما نیست. خداوند روان شما را خلق كرده است، روان شما حادث است، اما همین روان شما ابدی و همیشگی است: خُلِقْتُم لِلْبَقاء وَ لا لِلْفَناء. 

ای بشر خیال نكن كه برای مرگ آفریده شده‏ای تو برای بقا و جاودانگی آفریده شده‏ای. این شما كه همیشه هستید، آن روان شماست و الّا این بدن، این لباس چند روزه روان، این لباس را خواهید كند و از این جهان به جهان دیگر خواهید رفت. 

آن روان را «نفس» می‏گویند، زیرا كه شما آنید و آن، عین شماست. 

این روان را «قلب» نیز می‏گویند. یكی از نام‏های روان شما قلب است، 

زیرا حركت شما، سكون شما، قلب و انقلاب شما، و تمام حركت‏های شما معلول آن است. پس اوست كه مقلب است، اوست كه سرتا پا حركت است. نام روانتان بدین مناسبت «قلب» است. 

یكی از نام‏های شما و روان شما «صدر» است، زیرا در حقیقت آن است كه در میان سینه شما است، در اینجا، اسم ظرف بر مظروف اطلاق شده است. 

یكی از نام‏های روان شما «عقل» است. «عقل» به معنای قوّه آمده است، ولی در اینجا به معنای مدرك است. یعنی وقتی شما درك می‏كنید، می‏فهمید، قدرت فهم دارید، كلیات را درك می‏كند، آن روان شماست كه درك می‏كند. 

بنا بر این شما جوهره‏ای دارید به نام روان، به نام روح، به نام نفس، به نام قلب، به نام صدر و به نام عقل. آن جوهره اوصافی دارد. تا حال یك بعد از سه بعد اخلاق، عرض شد. 

اما این روان شما، بر طبق تحقیق علمای اخلاق، دارای اوصاف و حالات و ملكاتی است. یعنی روان شما چنان است كه حالتی و صفتی به سادگی عارض آن می‏شود و بزودی از بین می‏رود. مثل این كه از كسی خوشتان می‏آید، ساعت دیگر از او بدتان می‏آید. حبّ و بغض از حالات روان شماست. برخی از اوصاف روان شما، به نام «حالات» خوانده می‏شود. اما برخی دیگر «ملكات» است، یعنی همیشه هست. 

به این زودی پیدا نمی‏شود و بزودی هم زایل نمی‏شود. این اوصاف پایدار را «ملكات» می‏گویند. شما روحتان دارای «ملكه» یعنی عوارض دائمی است. این ملكات انسانی است كه «اخلاق» نامیده می‏شود. 

علما در باره این ملكات، سخنها گفته‏اند، و ملكات روانی انسان را به چندین قسم، تقسیم كرده‏اند. بعضی از ملكات شما «موروثی» و بعضی «اكتسابی» است. 

 

شما هم می توانید در مورد این فایل نظر دهید.