ارتباط طرح و نقش فرش با اسطوره

 

فهرست مطالب

ارتباط طرح و نقش فرش با اسطوره : 1

نقوش گلدانی ، افشان : 3

نقش نمایه درختی: 5

نقش گلستان : 6

لچك ترنج : 7

ریز نقش های گیاهی 9

نیلوفر آبی ، گل هشت پر 9

ماهی درهم 9

نقوش جانوری 12

نگاره كله مرغی و مرغی 14

نقوش هندسی 17

نتیجه گیری 18

منابع : 22

 

 

 

ارتباط طرح و نقش فرش با اسطوره :

به تناسب طبقه بندی لحاظ شده برای طرح های فرش ایرانی آن گونه كه از حیث شكل به انواع گیاهی ، جانوری ، ابنیه ، تلفیقی تقسیم می شوند بیشترین اشكال اسطوره ای نیز در بین همین شكل های درختی و جانوری پدیدار می گردد . اینكه بتوانیم به صراحت نظر دهیم كه ترسیم و نقش كردن این اشكال بر متن قالی دقیقاً منطبق با تاویل مفاهیمی است كه امروزه توسط بزرگترین اسطوره شناسان و جامعه شناسان و تاریخ دانان انجام می شود، امری ناشدنی است.

لیكن این كلمات زبان نوشتاری مردمانی هستند كه قدرت انتقال چنین اندیشه هایی را در وادی نقش و رنگ و پشم تجربه نموده اند . آدمیان فضاهای اندیشه مشتركی دارند . همین مسئله است كه باعث می شود گاه با مرور نمودن یك مطلب در كتاب یا باز گوكردن آن در لحن یك فرد.

گویا مطلبی را شنیده ایم كه قرین دایمی روان و جسم ما بوده و كاملاً با افق و ساحت تفكر ما مطابقت دارد . چنین است كه آسمان، زمین، درخت، آب در فرهنگ های گوناگون با مفاهیم كماكان مشترك، رنگ تكرار در تجلی یافته و با یكدیگر در كاربرد سنخیت می یابند. 

هم چنان كه در زمان سرآغاز (illo in tempore) اسطوره بهشت، كوه درخت ، ستون یا گیاه خزنده ، زمین را به آسمان پیوند می زند تا انسان بتواند با بالا رفتن از آن به آسانی به آسمان صعود كند. زمان سرآغاز در باورهای اسطوره ای دیدار با ایزدان اتفاق می افتاد . به همین نسبت ، قدر و منزلت جانوران در چشم انسان نخستین بسیار بالاست . جانوران از رازهای زندگی و طبیعت با خبرند و حتی رازهای عمر طولانی و فنا ناپذیری را می شنــاسند . دوستی بـا جـانوران و دانستن زبـان آنهـا، جـز نشانه های مینوی محسوب می گردد. 

این اسطوره های سازنده ، در جهان بینی ونوع نگرش فردی بافنده فرش نیز جلوه گر می شود . اسطوره بهشت ، هبوط ، فنا ناپذیری انسان، سر منشأ مرگ و كشف روح، گفتگو با پروردگار ، همه دیدارهای آشنایی است كه بر روح بافنده فرش نیز عیان شده و قدرت تخیل ذهن سیال او را به نبوغ و خلاقیت می رساند . این مردمان سوی هنری زندگی را ژرف تر و به ظرفیت های ادراك حواس ظاهر و باطن را در وجود او آشكار می سازند.

این مسئله بـه نـوعی همـان تمـرین روح در جهت خروج از زمان است. به نمادگرایی می انجامد كه در این مقوله همه افسانه های مربوط به پرنده انسان (یا انسان های بالدار) جای می گیرد و حاكی از نوعی عروج به سوی آسمان است.

موضوع پرواز از كهن ترین بن مایه هی فولكلور است كه انتشار جهانی دارد و در تمامی سطوح فرهنگ های باستانی اوشواهدی دارد. فراسوی زمان رفتن، بی وزنی و آزادی از شرایط انسانی ، همان تغییر شكل یافتن وجه جسمانی انسان به وجه روحانی اوست.هفت گام عروج بودا ، هفت پله راز آموز آیین میترا . عروج هفت گانه آیین شمنی كه در قالی ایران در هفت حاشیه فرش متظاهر می شود از حیث ساختار همان قدر مشترك آیین های نمادین در هندوستان ، آسیای مركزی و خاورمیانه است.

مفهوم آن فراروی از جهان به یاری گذر از هفت آسمان و دستیابی به اوج كیهان است كه حتی در سنت های سامی هم دیده می شود و نقطه مركزی این عروج های آسمانی نظیر جایگاه كیهانی در هندوستان و شمسه مركزی و یا ترنج و حوض اصلی لچك ترنج هایی است كه در فرش ایران اقوام می یابد. در جایی كه نقش ، طرح و رنگ به یاری مفهوم می شتابند و تداعی بصری آن را در نظر مخاطبین خویش به زیور زیبایی های جاودانگی ، قدرت می بخشند؛ این جایگاه مركزی رجعت دوباره به كمال سرآغاز است یعنی نوزایی به دوره ای كه هنوز در آن آلودگی و بی حرمتی . فرسودگی و بی رنگی نبود .

چنان است كه می بینیم بودا برای نیالودن زمین و بی حرمت نكردن آن نه بر زمین كه بر نیلوفر آبی پا می نهد . صعود جان هماره با نوعی آرامش و دستیابی به صفا قرین است چرا كه شكل دهنده وحدت پویا از مجموعه حواس ما می باشد . مسئله ای كه یونگ علت آن را به ناخودآگاه جمعی انسان مرتبط می داند و معتقد است كه در اثر كمترین ایجاد ارتباط با این ناخودآگاه تجربه ابدیت برای انسان حاصل می شود. 

 

 

نقوش گلدانی افشان : 

این نقوش در واقع اسطوره تكوین هستی پیوند می زنند . گلدان گلی كه ارتباطی وسیع با زمین مادر و ایزد بانوی باروری دارد و همین معنا به طور مشابه در نقوش موزون و بدیع به صور مختلف در طراحی فرش ایران دیده می شود . زاده شدن انسان از زمین ، عقیده ای جهانی است. این احساس ژرف برون آمدن از زمین و زاده شدن از آن ، مانند باروری فرسوده ناشدنی زمین و زندگی بخشیدن به عناصر حیات همچون درخت ، گل ، سبزه و رود است.  زمین مولود ، نه تنها جایی است زندگی و ما بعد زندگی از آن آغاز می شود شاهد بزرگی برای راز آموزی نوع جدیدی از هستی است. مسئله زمین مادر و تجلی آن در نقوش مختلف به تاریخ ادیان تعلق دارد كه از زمان پارینه سنگی شناخته شده است. گاه زمین ایزدبانوی مرگ می شود . مرگ به بذری تشبیه می شود كه در سینه زمین كاشته می شود تا به گیاهی نو جان بخشد . زمین در اینجا منبع فرسایش ناپذیر آفرینش است مرگ در همه آیین ها ، گذرا به شیوه بودنی دیگر است. جزء لاینفك نوزایی و آغاز یك زندگی جدید است. همین طرز تفكر و نگرش است كه در آثار هنری به اشكال مختلف و با ابزار گوناگون خود را نشان می دهد . این برداشت بیدار كننده این ذهنیت است كه پایان جهان هرگز مطلق نیست و همواره به دنبال آفرینشی نو، نوزایی دیگری ایجاد می شود. 

از بین نقوش مرتبط با توضیحات ادا شده میتوان به نقش ناظم قالی های فارس اشاره كرد. این نقش بسیار قدیم بوده و از روزگار صفویه با نام نقش گلدانی در شهر های ایران و هند بافته می شده است. نقش ناظم به حاج خانمی یا باغی نیز مرسوم بوده و سجاده ای نام غلطی بر آن است چون علاوه بر آن كه نقش چنین پر از گل و برگ مناسب با سجاده نمازگزار نمی باشد بافت این گونه قالیچه ها در بین ایلیات فارس نیز مرسوم نیست . بافت نقش ناظم بر روی فرش به طور حتم مستلزم الگوبرداری یا نقشه است و در اكثر مواقع زنان قشقایی این نقش را واگیره بافی می كنند . در مواقع بسیار نادر به بافت ذهنی آن اقدام می نمایند . دو قوس نیمه بالای طرح ناظم را بعضاً قوس كنگره ای آن را ، تعدادی از محققین نظیر ریگل به طاق تشبیه كرده و نقش را منسوب به هند می دانند لیكن این قوس ها به احتمال زیاد پرده ای هستند كه از معمای زیبای هستی پرده بر می دارند.نقش گلدانی در بررسی مسیر تكاملی خویش ، فرایندی سه هزار ساله دارد و در این نقش،درخت سرو به شیوه ای نمادین در گلدانی كه نماد و مظهر زمین به عنوان مركز ثقل بوده، نشانده شده است.

این نماد در عصر تیموری بسیار پرداخته شد و شاید در اوایل سده دوازده هجری، تك سرو راست قامت دوگانه شده و از مركز بــه دو جانب طرح منتقل می شود. در مركز گلدانی قرار گرفته و با گذشت زمان، سرو های دو گانه به دو نیم سروتبدیل شده و بخشی از آنها به زیر حاشیه ها می افتد كه مظهر بی كرانگی و پایان ناپذیری است.با این تفاسیر نقش ناظم از زمره نقوشی است كه به تبع ویژگی ها یش نمی تواند قدمتی پیش از دوره صفویه داشته باشد.در واقع باید گفت كه این نقوش به كار رفته در فرش دستباف كه شاید هر یك به گونه ای بیانگر روایات اسطوره ای تاریخی اند در بسیاری از موارد منطبق با تعاریف و مفاهیم به كار رفته در باره خود اسطورهمی باشند. اسطوره ها دو لایه دارند شكل ومعنا، اسطوره طبیعت را به تاریخ و معنا را به شكل تبدیل می كند و نظامی نشا نه شناسی است.از طرفی اسطوره ادعای فراروی به واقعیت را دارد.  

 

شما هم می توانید در مورد این فایل نظر دهید.