تاريخچه ستون

یونان

شیوه دوریک

شیوه ایونیک

شیوه کورنتی

ويژگی آن

مصر 

- معبد کارناک

معبد لاکسور

دوران هخامنشي

تخت جمشيد

کاخ آپادانا

تالار شورا (کاخ سه دروازه)

تالار خزانه

تالار صد ستون

پاسارگاد  

شوش 

نتیجه‌گیری 

منابع  

 

تاريخچه ستون : 

مصري ها با آنکه با روش طاق زني و طاقبندي آشنا بودند و در ساختن مقبره هاي مربوط به دوره پيش از سلسله ها نيز از آن استفاده کرده بودند، در حدود 3000 سال پيش از ميلاد يعني آغاز دوره سلسله ها به ندرت از طاق استفاده مي کردند. مهندسان معمار مصري، شکل هاي ايستاي شيوه ي تير عمودي و تير افقي را ترجيح مي دادند، زيرا اگر اين شکل ها در قالب هاي سنگين و جسيم معبد خفرع ريخته شوند بهتر از هر سبک معماري ديگري، عنصر فنا ناپذيري و ابدي را بيان مي کنند.

معبد دره اي هرم خفرع مطابق روش "تير عمودي و تير حمال"- پايه هاي سنگي يا تير هاي ايستاده با سنگ هاي افقي بر روي آنها – ساخته شده بود. پايه هاي عمودي و افقي ، عظيم و يکپارچه از خاراي سرخ بودند، تناسب ظريفي با يکديگر داشتند، ماهرانه تراشيده و صيقل کاري شده بودند و تزييني در آنها به کار گرفته نشده بود.کف اين معبد با مرمر سفيد پوشانده شده بود و تنديس هاي نشسته يعني تنها پيرا يه هاي داخلي آن در امتداد ديوار رديف شده بودند.

 مدرک اين پيوند را مي توان در خود ستون ها ديد که چنان کنده کاري شده اند تا شبيه بافه هاي پاپيروس يا ني بشوند، و سر ستون هايي به شکل غنچه يا زنگوله نيز بالايشان کار گذارده شده است. 

تزيينات رنگين، که آثارشان هنوز هم در روي تنه ها و سر ستون ها به چشم مي خورد، تاکيدي بر اين جزييات طبيعي بودند. به بيان دقيق تر گياهان دره ي نيل، مايه هاي اصلي تزيين در سراسر هنر مصر بوده اند.

اگر کسي بخواهد به دنبال احتمال تاثير معماري بين النهرين در اينجا بگردد، لازم به تذکر است که معماران بين النهرين تا پيش از استيلاي ايران بر اين سرزمين، به ندرت از روش تير عمودي و افقي استفاده کرده اند، و ستون، کمتر در ساختمان هايشان ديده مي شود. گذشته از اين، استحاله ي شکل هاي گياهان به صورت نيمرخ هاي خشک معماري، دقيقا همان استحاله ي پيکر آدمي و عملي است که مصريان با مهارت تمام در نقاشي ها و پيکر تراشي هاي مقابر خويش بدان دست يافتند .

در تالار ستوندار کرنک ستون هاي صاف مصري با دو نوع اصلي سرستون ديده مي شود : غنچه اي و کاسه اي، يا زنگوله اي. ستون ها با آنکه از ارکان ساختماني اين تالارند، بر خلاف ستون هاي ذخيره مقابر پادشاهي ميانه در بني حسن و ستون هاي پيکره اي در ابو سمبل، نقششان به عنوان نگه دارنده ي فشار عمودي، تقريبا به علت وجود باريکه ها يا نوارهاي افقي مرکب از پيکر تراشي نقش برجسته و نقاشي در سطح تنه ي آنها به چشم نمي آيد و بيننده گمان مي کند که معماران اين ساختمان بيش از آنکه خواسته باشند بر نقش کارکردي ستون ها تاکيد کنند مي خواسته اند از آنها به عنوان زمينه يا سطحي براي تزيين استفاده کنند. اين، در نقطه مقابل روش يونانيان در سده هاي بعد است که با خالي گذاشتن سطح تنه ي ستون از هر گونه تزيين بر خطوط عمودي تاکيد مي کنند و نقش آن را آشکار مي سازند. 

 

یونان : 

در دوران معاصر عصر هخامنشی در منطقه‌ای دورتر، اما مربوط به هخامنشیان، یونانیان نیز تمدن و معماری خاص خود را برپا کرده بودند. یونانی‌ها در این دوران که عصر کلاسیک هنر و معماری آنها به شمار می‌رود، معابدی بنا کردند چنان با شکوه و زیبا که هنوز هم مایه الهام معماران معاصر هستند.

”در معماری یونانی ستون عنصر اصلی شمرده می‌شد، یعنی ستون اصالت و اهمیت کل ساختمان را دارا بوده است.“ مهم‌ترین آثار معماری یونانی بنای معابد بوده است، زیرا معابد یکی از مراکز مهم در شهرها محسوب می‌شدند. ”معمولاً معابد بر تپه و یا شالوده‌ای بلند بنا می‌گردید تا از سایر ساختمان‌های شهر متمایز شود.“ این بلندی‌ها را در زبان یونانی آکروپلیس می‌نامند. آکروپولیس‌ها دژهایی بودند که یونانی‌ها در بلندی می‌ساختند و کاربردهای متعددی داشته‌اند: پناهگاه مردم در زمان جنگ، مسکن حکمرانان، و معبد و نیز مرکز عبادی و مرکز تجمع عمومی. آکروپولیس در شهر آتن یکی از مهم‌ترین آکروپولیس‌هاست. این مجموعه در حدود 450 سال پیش از میلاد پس از جنگ ایران احداث گردید. ساختمان‌ها و مجسمه‌های این منطقه به عنوان بهترین نمونه هنر و معماری یونان باستان به شمار می‌رود. از جمله ساختمان‌های مهم این بلندی عبارتند از:

- معبد پارتنون (Parthenon): معبدی شکوهمند برای الهه آتن.

- ایوان: (دروازه ورودی مرمری) به عنوان ورودی اصلی آکروپولیس

- معبد ارکتیوم (Erechtheum): قهرمان، و بنا بر برخی روایات اسطوره‌ای یکی از خدایان آتن، که جزئیات بسیار دقیقی دارد؛ و - معبد نیکه (Nike): خدای بالدار پیروزی

ستون‌های یونانی در سه قسمت یا شیوه عمده دسته‌بندی می‌شوند: شیوه دوریک (Doric) متعلق به سرزمین اصلی یونان، شیوه ایونیک (Ionic) متعلق به آسیای میانه و جزایر دریای اژه، و شیوه کورنتی (Corinthian) ، که در اینجا به توضیح آنها می‌پردازیم:

 

شیوه دوریک: 

شيوه دوريک يا دوريسی که نام خود را از سرزمين مرکزی يونان گرفته است،  اصلی ترين شيوه  معماری يونان است . زيرا هم قديمی تر و هم مشخصتر از ساير شيوه های يونانی است . ستون دوريک  مشتمل بر بدنه ستون که از  قاعده دايره برخوردار  است و از  پايين به بالا از قطر دايره کاسته می شود . سطح بدنه ستون با شيارهای کم عمق عمودی به نام  «قاشقيها»  تزيين شده است. در انتها بخش بدنه با يک خط افقی معروف به «گلوبند» يا گلويی به سر ستون متصل می شود.  سر ستون از بالشتگی و تاوه چهار گوش واقع  بر  روی آن تشکيل يافته است.  اسپر از دو بخش اصلی ديگر مختلط تر و اجزاء آن عبارتند از : فرسب (رديف سنگهای صيقل خورد ، و افقی که مستقيماً بر روی سر ستونها تکيه دارد) و افريز با سه ترکيها و چهار گوشي های تزئينی اش  و طره به صورت مثلثی در می آيد، و با لبه ی برجسته به بيرون خود سطح سنتوری را احاطه میکند. همه بخش های بنا از سنگهايی تراشيده شده که بدون ملات بر روی هم قرار گرفته اند. و بديهی است که در نهايت استادی ساخته و پرداخته شده اند.  نسبت ارتفاع به قاعده در ستون دوريک  در اغاز 4 به 1 بوده ولی در دوره کلاسيک اين نسبت به پنج و يک دوم و پنج و سه چهارم می رسد. در دوره ی هلنی نسبت 7 به1 می شود . 

 

شیوه دوریک - یونیک

 

ساده‌ترین نوع ستون‌ها با این شیوه ساخته شده‌اند که شامل ستون‌هایی نیرومند، با سر ستونی ساده و تخت هستند. این شیوه در یونان و مناطق جنوب ایتالیا و سیسیل استفاده می‌شده است. این ستون‌ها دارای شیارهای 16 تا 25 تایی هستند . (بر خلاف شیارهای 48 تایی ستون‌های دروازه ملل تخت جمشید.) در این شیوه ستون‌ها زیرستون ندارند. و مستقیما بر روی یک زمینه اصلی قرار داده می‌شوند. ستون دوری از کمر به بالا انحنایی خفیف دارد و در بالا به سرتونی مدور به نام بالشتکی ختم می‌شود. ”در نظر یونانیان سبک دوریک ظاهری مستحکم و مردانه دارد.“ نمونه این نوع ستون‌ها در پارتنون دیده می‌شود. 

 

شیوه ایونیک: 

اين  شيوه  معماری به سرزمين ايونيا واقع در ساحل آسيای صغير (ترکيه) منسوب بوده و کمتر از شيوه دوريک صلابت و استواری و رسميت دارد و خاستگاه آن نيز همچون دوريک ناشناخته مانده است. نخستين بقايای معماری شيوه ايونيک از پرستشگاههايی است که متعلق به قرن ششم ق م است از ويژگيهای اين شيوه ستون باريک و بلند با سر ستون پيچ خورده (حلزونی شکل) است . طرح ستون اين شيوه به بيننده از هر طرف ديد مشابهی می دهد. نسبت ارتباع به قاعده ستون در اين شيوه 9 به 1 و 10 به 1 يعنی نسبت به ستون دوريک بلندتر است و تعداد شيارهای روی بدنه ستون نيز 24 عدد است.  

مهمترين عنصری که شيوه ايونيک را  از نظام دوريک مجزا می کند ، تغير شکل سر ستونها است. 

ستون سنگی در شيوه ايونيک به جای اينکه مستقيماً روی سکوی پله دار (استيلوبات) قرار گيرد  بر روی پايه ستون دايره شکلی که از سنگ يک پارچه  تراشيده  شده و دارای فرو رفتگيهايی نيز میباشد، قرار می گيرد. اين سنگ حجاری شده روی يک لوحه سنگی مربع شکل قرار دارد که به اين نوع پايه ستون در شيوه ايونيک   «توروس»   گفته می شود.  سطح جانبی شيارهای قاشقی بدون گوشه سبک ايونيک بخش پايينی «آتنا» که به شکل مربع در انتهای ديوارهای مقصوره ديده میشود . در صورتی که در شيوه دوريک ساده رها می گردد . در این شیوه سر ستون آنها  با  طرحی طوماری تزئین می‌شد . ستون‌ها در وسط کمی کوژ داده می‌شدند تا با وجود مخروطی بودنشان، از دور صاف به نظر آیند.  تعداد شیار های ستون‌ ها در این شیوه بیش از شیوه دوریک است .  معابد بسياری در يونان و سرزمين های تابعه آن  به شيوه ايونيک  بر  پا شده اند  که می توان به  معبد ارختئوم (ارختئون) در آتن و معبد آرتميس در افسوس و  ...  اشاره کرد .  بهترین نمونه این سبک معبد نیکه در آکروپولیس است.

 

شیوه کورنتی: 

شيوه ی کرنتی در اواخر سده پنجم ق . م توسط معمای بنام «کاليماخوس» ابداع و به کار گرفته شده و به ناحيه کرنيت واقع در جنوب شرقی بخش مرکزی يونان منسوب است. برای نخستين بار از  ستون کرنتی در داخل معابد استفاده گرديد ، ولی اوج گسترش اين شيوه در معماری  از حدود سال 300 ق.م به بعد است که در ستونهای بيرونی ساختمان ها مورد استفاده قرار گرفته است. 

 

ويژگی آن: 

سر ستونی به شکل کاسه ی زنگ رو به بالا، با آرايش برگ کنگری به گرد آن است. 

بدنه  ستونی کرنتی هم از بدنه ی  ستون  دوريک باريکتر و بلندتر است.  ولی قطر آن ، مانند بدنه ستون ايونيک ، از  روی پايه ستونی به يک ميزان بالا می رود.  بهترين نمونه  معبدی که  به  اين شيوه ساخته شده، معبد زئوس (سده دوم ق م) در شهر آتن است. سر ستون کرنتی با ظرافت بسيار تزئينی اش  بيشتر به عنوان يک المان تزئينی مورد توجه بوده  و دقت بسيار زيادی که در حجاری های پيکره ها بکار رفته، در سر ستونهای اين شيوه نيز ديده می شوند. 

سر ستون کرنتی در حقيقت کمال مطلوب يونانيان بود، چون در مورد ستون ايونيک مسئله ديد در گوشه ها برای معماران معابد مشکلی بود و با بکار گيری سر ستون ايونيک در زوايا با ديد دوجانبه آن مشکل ديد کنج ها لاينحل مانده بود، با ابداع شيوه ی کرنتی که سر ستون تزئينی آن از تمام جوانب ديد يکسان داشت؛  همين امر موجب گرديد تا يونانيان در رسيدن به  کمال  مطلوب مورد نظرشان توفيق حاصل کنند. 

در این شیوه که به ندرت در یونان استفاده شده است (بیشتر در معابد رومی ساخته شده است) سرستون‌ها با جزئیات و تزئینات بسیار زیاد با برگ‌های کانتالوس تزئین شده‌اند.

همانطور که می‌بینیم هر یک از این شیوه‌ها محصول خاصی دارند که اندکی با دیگری تفاوت دارد، اما آشکارترین تفاوت بین این سه شیوه در سرستون‌های آنهاست: سرستون دوریک ساده و بی‌تزئین است، و سرستون‌های دو شیوه دیگر به شدت تزئین یافته می‌باشند. گاهی هنرمندان معمار بویژه در شیوه‌ دوریک به جای ستون‌هایی که جنبه زیبایی داشتند، نه باربری، به جای ستون‌های معمول که پیشتر توضیح داده شد از مجسمه‌های زن استفاده می‌کردند. این مجسمه‌ها اصطلاحاً کاریاتید نامیده می‌شوند. معبد ارکتیوم، نزدیک دیوار شمالی آکروپلیس در یونان، نمونه‌ای از این ستون‌ها را دارد. 

 

مصر : 

در شمال آفریقا، مصریان باستان، وارث تمدنی بودند که بسی پیشتر از تمدن‌های یونان و هخامنشی پایه گذاری شده بود. همانطور که می‌دانیم، مصریان از جمله معمارانی بودند که در ساخت بناهای دوره هخامنشی شرکت داشتند، بنابراین، برای درک بهتر تأثیر آنها بر معماری این دوره، باید نگاهی به معماری این کشور بپردازیم.

 

شما هم می توانید در مورد این فایل نظر دهید.