فهرست

 

مقدمه ۵

 

آغازشکل گیری سبک۶

 

مکان شکل گیری سبک۶

 

مروری بر تاریخ ایران از قرن نخست تا قرن چهارم هجری۶ 

تاثیر اقلیم در سبک ۷

 

سبک خراسانی۸

 

ساخت مسجد النبی۸

 

ویژگی سبک خراسانی ٩

 

دگرگونی ویژگی های معماری ساسانی با ورود اسلام٩

 

سیر تکاملی سبک۱۰

 

بررسی تک بنایی ۱۰

 

مسجد جامع نیشابور ۱۱

 

مسجد جامع قاین ۱۲ 

 

مسجد جامع فهرج۱۷

 

مسجد تاریخانه ۲۱

 

مسجد جامع اصفهان (آل بویه (۳۱

 

مسجد جامع عتیق شیراز۳۵

 

مسجد جامع اردستان ۴۰

 

مسجد جامع نایین ۴۷

 

مسجد جامع نیریز۵۱

 

جمع بندی ۵۴

 

منابع ۵۶

 

آغاز شکل گیری سبک خراسانی:

 

در سال ۶۲۲م پیامبر اکرم (ص) از مکه به مدینه مهاجرت فرمود و خانه ای برای سکونت خود و خانواده اش بنا نهاد. مشخصات ابعاد آن خانه بیانگر آن است که صرفا سکونت گاه یک خانواده معمولی نبوده بلکه برآورنده دو منظور دیگر در ارتباط با جامعه مسلمان آن روزگار بوده است.نخست اینکه علاوه بر خانواده گنجایش و امکان پذیرش جمعی از تهیدستان   بی خانمانان مسلمان و مراجعین روزمره را داشته باشد و دوم اینکه صحن وسیع و باز آن خانه ظرفیت داشته باشد تا جمع کثیری از اهالی مدینه بتوانند در آن برای نماز صف ببندند.

 به عبارت ديگر مي توان گفت  صحن خانه پیامبر در واقع نخستین مسجد مسلمانان بود که به دست مبارک رسول خدا و یاران آن حضرت ساخته شد و این مسجد الگویی شد برای مساجد بیشماری که در ایران و دیگر سرزمین های قلمرو اسلامی ساخته شدند.

 

مكان شكل گيري سبك خراساني:

 

هنر اسلامي تقریبا با روي كار آمدن سلسله امويان در سال ۴۱ ه.ق و انتقال مركز خلافت امويان از مدينه به دمشق پديد آمد.در آن زمان معاويه حاكم امويان بود و به دلیل دور بودن خراسان از مرکز خلافتش همواره احساس خطر میکرد که مبادا آنجا را از دست بدهد˛ به همین دلیل عبدالله بن عامر را به عنوان والی خراسان همراه پنجاه هزار مرد جنگی عرب با خانواده هایشان به خراسان فرستاد و از آنجا که موقعیت جغرافیایی و نوع اقلیم خراسان بیش از نقاط دیگر ایران به عربستان شباهت داشت در آن مستقر شدند و در آنجا شروع به ساخت مكانهاي مورد نيازشان كردند كه مسجد شبستاني يكي از مهمترين و اصلي ترين آن مكانها بود.

 

تاثیر اقلیم در سبک:

 

از آنجايي كه اقليم عربستان،اقليمي گرم و خشك است، بناهاي ساخته شده در آنجا بايد به گونه اي باشد كه در برابر بادها و طوفان هاي شن و گرد و غبار آنها را در امان نگه دارد.بنابراين شکل معماری بناهای مختلف در همه ادوار گذشته دراقلیم گرم و خشک  به صورت درونگرا در آمده است.

 

به عقیده دکتر پیرنیا چون در گذشته قادر نبودند منطقه وسیعی را سبز و خرم کنند بنابراین با ایجاد یک منظره سبز دست ساز یک آغوش گرم و بسته ایجاد میکردند که گرداگرد آن با فضاهای بسته معماری محصور می شد و از هر طرف از فضای سبز و بهشت کوچک بهره می بردند.

 

درونگرایی مساجد صرفا انگیزه اقلیمی و محدود بودن منظره را ندارد بلکه نیاز به تاثیر معنوی فضاهای درونگرا بر نمازگزاران موجب شده است که معماران اینگونه فضاها را برگزینند.

 

 

سبک خراسانی:

 

با توجه به مطالب ذکر شده اولین نمونه های هنر و معماری مسجد در منطقه خراسان شکل گرفت، در این منطقه شاهد شکل گیری اولین شیوه معماری ایران پس از اسلام هستیم .

 

این شیوه که به خراسانی (شبستانی) معروف می باشد، در قرن اول ه.ق، ابتدای پذیرش دین مبین اسلام از سوی ایرانیان آغاز گردید وتا دوره آل بویه و دیلمیان (قرن ٤ه.ق)ادامه پیدا کرد.در این شیوه نقشه مساجد از مسجدالنبی الهام گرفته شده است.

 

ساخت مسجد النبي:

 

همانطور كه در تاريخ آمده است جايگاه اين مسجد توسط شتر پيامبر به امر الهي مشخص گرديد.پس از آن به دستور پيامبر ديوارها را با سنگ لاشه که از نزديكترين كوه مي كندند و آنها را روي هم بدون ملات به صورت خشكه چين مي گذاشتند ، ساختند.ارتفاع ديوار به بلنداي بلند قدترين مرد عرب به حالتي كه دست هاي خود را به سوي آسمان داز كرده است مي رسيد.

 

 

شبستان

 

سپس از پده (تنه نخل خشک شده) و یا درختان بی بار به عنوان ستون(پالار)  بهره مي گرفتند و سرشاخه ها به عنوان تیر(فرسب) به كار مي بردند.روی تیرها با نی مي  پوشاندن  و سپس پوست چارپایان را بر روي آن مي كشيدند (لمبه کوبی) تا نمازگذاران در هنگام به جاي آوردن نماز از تابش آفتاب در امان بمانند. 

شما هم می توانید در مورد این فایل نظر دهید.