فهرست

مقدمه 

آيه 1و2

آيه 3و4

آيه 5و6

آيه 7و8

آيه 9و10

آيه 11و12

آيه 13و14

آيه 15و16

آيه 17و18

آيه 19و20

آيه 21و22

آيه 23و24

آيه 25و26

آيه 27و28

آيه 29و30

آيه 30و31

منبع : تفسير نمونه اثر استاد مكارم شيرازي

تفسير سوره ي دهر    ( انسان )

اين سوره در مدينه نازل شده و 31 آيه دارد 

محتواي سوره : اين سوره از يك نظر به پنج بخش تقسيم مي شود :

در بخش اول از آفرينش انسان و خلقت او از نقطه ي امشاج ( مختلط ) و سپس هدايت و آزادي اراده ي او سخن مي گويد

دربخش دوم سخن ازپاداش ابرار و نيكان است كه شان نزول خاصي درمورد اهل بيت ( ع ) دارد كه به آن اشاره خواهد شد.

دربخش سوم دلايل استحقاق اين پاداش ها را در جمله هايي كوتاه و موثر باز گو مي كند

دربخش چهارم به اهميت قرآن و طريق اجراي احكام و را ه پر فراز و نشيب خود سازي اشاره شده 

در بخش پنجم سخن از حاكميت مشيت الهي ( درمين مختار بودن انسان ) به ميان آمده است

براي اين سوره نامهاي متعددي است كه مشهورترين آن ها سوره ي انسان و سوره ي  ( هر ) و سوره ي ( هل اتي ) است كه هر كدام از آن ها از يكي از كلمات اوائل سوره گرفته شده هر چند در رواياتي كه بعداً در  فصيلت سوره مي خوانيم تنها از ( هل اتي ) ياد شده 

فصيلت تلاوت سوره : درحديثي از پيغمبر ( ص ) آمده است ( كسي كه سوره ي هل اتي را بخواند  پاداش او بر خداوند بهشت و لباس هاي بهشتي است ) 

در حديثي از امام باقر (ع) آمده كه ( يكي از پادشاههاي كسي كه سوره هل اتي ر ا درصبح پنج شنبه بخواند اين است كه در قيامت با پيغمبران اكرم ( ص ) خواهد بود ) 

بسم الله الرحمان الرحيم  به نام خداوند بخشنده ي بخشايندگار 

( آيه 1 ) به اين كه بيشترين بحث هاي اين سوره پيرامون قيامت و نعمت هاي بهشتي است ولي در آغاز آن سخن از آفرينش انسان است چرا كه توجه به اين آفرينش زمينه ساز توجه به قيامت و رستاخيز است ، مي فرمايد : آيا ( چنين نيست كه ) زماني طولاني بر انسان گذشت كه چيز قابل ذكري نبود 

هل اتي علي الانسان حين من الدهر لم يكن شيئاً مذكوراً

منظور از انسان دراينجا نوع انسان است و عموم ا فراد بشر را شامل مي شود.

( آيه 2 ) بعد از اين مرحله نوبت آ فرينش انسان، و موجود قابل ذكر شدن است. مي فرمايد: ما انسان را از نقطه ي مختلطي آفريديم و او را مي آزماييم ( بدين جهت او شنوا و بينا قرار داديم ( انا خلقنا الا نسان من نطفه امشاج نبتليه فجعلناه سميعاً بصيرا ً )

آفرينش انسان از نقطه ي مخلوط ممكن است اشره به اختلاط نطفه ي زن و مرد و تركيب اسپرم و اوول بوده باشد همان گونه كه در روايت اهل بيت ( ع) اجمالاً به آن اشاره شده .

يا اشاره به استعداد هاي مختلفي كه دردرون نطفه از نظر  عامل وراثت از طريق ژن ها و مانند آن وجود دارد، و يا اشاره به اختلاط مواد تركيبي  نطفه است  چرا كه از دهها ماده مختلف تشكيل يافته و يا اختلاط  همه ي  اين ها با يكديگر

معني اخير از همه جامع تر و مناسبتر است.

جمله ي ( نبتليه ) اشاره به رسيدن انسان به مقام ( تكليف و تعهد و مسئوليت وآزمايش و امتحان ) است و از آن جا كه آزمايش و تكليف بدون آگاهي ممكن نيست، در آخر آيه اشاره به ابراز شناخت و چشم و گوش مي كند كه در اختيار انسان ها قرار داده است.

( آيه 3 ) از آن جا كه تكليف و آزمايش انسان علاوه بر مسئاله آگاهي و ابراز شناخت نياز به دو عامل ديگر يعني هدايت واختيار دارد – اين آيه به آن اشاره كرده مي فرمايد ( ماراه را به او نشان داديم خواه شاكر باشد و پذيرا گردد يا ناسپاس ( انا هديناه السبيل اما شاكراً  و اما كفوراً ) 

هدايت : دراينجا معني و سيع و گسترده اي دارد كه هم هدايت تكويني را شامل  مي شود و هم هدايت فطري  و هم تشريعي را هر چند سو ق آيه بيشتر روي هدايت تشريعي است.

( آيه 4 ) دراين آيه اشاره ي كوتاه و پرمعنايي به سر نوشت كساني كه راه كفر و كفران را مي پو يند كرده و مي فرمايد: ( ما براي كافران زنجيرهلا و غلها و شعله هاي سوزان آتش آماده كرده ايم ) 

( انا اعتدنا للكافرين سلاسل اغلا لاً و سعيراً ) 

ذكر غل و زنجير  وسپس شعله هاي سوزان آتش بيان گر مجازات عظيم اين گروه است كه در آيات ذكر قرآن نيز به آن اشاره شده و عذاب و اسارت در آن جمع است.

( آيه 5 ) شان نزول : سندي بزرگ بر فضيلت اهل بيت پيامبر ( ص )

ابن عباس مي گويد : حسن و حسين ( ع ) بيمار شدند، پيامبر ( ص) با جمعي از ياران به عيادتشان آمدند و به علي ( ع) گفتند : اي ابوالحسن ! خوب بود نذري براي شفاي فرزندان خود مي كردي 

علي ( ع) و فاطمه ( ع ) و فضه كه خادمه ي آن ها بود نذر كردند كه اگر آن ها شفا يابند سه روز ، روزه بگيرند

 چيزي نگذشت كه هر دو شفا يافتند، درحالي كه از نظر مواد غذايي دست خالي بودند علي ( ع ) سه من جو قرض نمود و فاطمه ( ع ) يك سوم آن را آرد كرد ونان پخت  هنگام افطار  سائلي بر در خانه آمد و گفت :  السلام عليكم اهل بيت محمد ( ص ) :  سلام بر شما اي خاندان محمد ! مستمندي از مستمندان مسلمان هستم غذايي به من بدهيد. 

آنان همگي مسكين را بر خود  مقدم داشتند  و سهم خود را به او دادند و آن شب جز آب ننوشيدند روز دوم هم چنان روزه گرفتند و موقع افطار وقتي كه غذايي را آماده كرده بودند ( همان نان جويي ) يتيمي بر در خانه آمد آن روز نيز ايثار كردند و غذاي خود را به او دادند ( بار ديگر با آب ا فطار كردند و روز بعد را نيز روزه گرفتند )

درسومين روز سپري به هنگام غروب آفتاب بر در خانه آمد باز هم سهم غذاي خود را به او دادند هنگامي كه صبح شد علي ( ع ) دست حسن و حسين ( ع  ) را گرفته بود و نزد پيامبر ( ص ) آمدند و پيامبر ( ص ) آنان ر ا مشاهده كرد، ديد از شدت گرسنگي مي لرزند. فرمود اين حالي را كه در شما مي بينم براي  من بسيار گران است و سپس بر خواست و با آن ها حركت كرد هنگامي كه وارد خانه ي فاطمه ( ص ) شد ديد در محراب عبادت ايستاده در حالي كه از شدت گرسنگي شكم او به پشت چسبيده و چشمانش بر گودي نشسته پيامبر ( ص ) ناراحت شد ودر همين هنگام جبرئيل نازل گشت و گفت اي محمد اين سوره را بگير، خداوند با چنين خانه اي به تو تهنيت مي گويد سپس سوره ي ( هل اتي ) را بر او خواند

بعضي گفته اند كه آيه ي ( ان الابرار ) تا آيه ي ( كان سعيكم مشكوراً ) كه مجموعاً هيجده آيه است در اين موقع نازل گشت

آن چه در بالا آورديم بض حديثي است كه با كمي اختصار در الغدير آمده است و در همان كتاب 34 نفر از علماي معروف اهل سنت نام مي برد كه اين حديث را در كتاب هاي خود آورده اند

به اين ترتيب روايت فوق از روايتي است كه در ميان اهل سنت مشهور بلكه متواتر است.

و اما علماي شيعه همه اتفاق نظر دارند كه اين 18 آيه يا مجموع اين سوره درماجراي فوق نازل شده  است و همگي بدون استثناء در كتب تغيير يا حديث روايت مربوط به آن ر ا به عنوان يكي از افتخارات و فضايل مهم علي ( ع ) و فاطمه زهرا و فرزندانشان ( ع ) آورده اند.

تفسير پاداش عظيم ابرار: در آيات گذشته بعد از آن كه انسان ها را به دو گروه بثا كر و كفور يا شكر گزار و كفران كننده تقسيم كرد اشاره اي كوتاهي به مجازات و كيفر سخت كفران كنندگان آمده بود، در اين جا به سراغ پاداش هاي شكر گزاران و ابرار ( نيكان و پاكان ) مي رود و نكات جالبي  دراين زمينه ياد آوري مي كند نخست مي فرمايد به يقين ابرار از جامي مي نوشند كه با عطر خوشي آميخته است ( ان الا برار يشربون من كاس  كان مزاجها كا فوراً ) 

آيه ي فوق نشان مي دهد كه اين شراب طهور بهشتي بسيار معطر و خوشبو است و هم ذائقه از آن لذت مي برد و هم شامه 

( آيه ي 6 ) سپس بر سرچشمه اي كه اين جام شراب از آن پر مي شود اشاره كرده و مي افزايد از چشمه اي  كه بندگان خاص خدا از آن مي نوشند و از هر جا بخواهند آن راجاري مي سازند ( علينا يشرب بها عباد الله يفجرونها  تفجيراً ) 

آري ! اين كه در حديثي از امام باقر ( ع) نقل شده كه در توصيف آن فرمود: اين چشمه اي است در خانه ي پيغمبر اسلام ( ص ) كه از آن جا بر خانه ساير پيامبران و مومنان جاري مي شود.

آري! همان گونه كه در دنيا چشمه هاي علم و رحمت از خانه ي  پيامبر ( ص ) به سوي بندگان خدا و نيكان سرازير مي شود در آخرت كه تجسم بزرگي از اين برنامه است چشمه شراب طهور الهي از همين بيت و حي مي جوشد  وشاخه هاي آن به خانه هاي مومنان سرازير مي گردد او با نوشيدن از اين شراب هرگونه اندوه و ناراحتي و ناخالصي را از  درون جان خود مي شويند

( آيه 7 ) در آيات بعد به ذكر اوصافي اعماق كه ( اجراي و عبادالله دارند، پرداخته ، و با ذكر پنج وصف دليل استحقاق آن ها را نسبت به اين همه نعمتهاي بي مانند توضيح داده، مي فرمايد آن ها به نذر خود وفا مي كنند ( يوفون بالنذر ) و از روزه كه از شر وعذاب گسترده است  بيمناكند ( و يخافون يوماً كان شره مستطيراً )

ترس آنان از شر آن روزبزرگ اشاره به ايمانشان به مسئاله معاد و احساس مسئوليت شديد در برابر فرمان الهي است 

( آيه 8 ) سپس به ذكر سومين عمل شايسته پرداخته مي گويد، غذاي خود را با اين كه به آن علاقه ( ونياز ) دارند به مسكين و يتيم مي دهند ( يطعمون الطعام علي حبه مسكيناً و يتيماً و اسيراً ) 

اطعام كردن آنها ساده نيست بلكه توام با ايثار در هنگام نياز شديد است و از سوي ديگر اطعامي است گسترده كه انواع نيازمندان را از مسكين و يتيم و اسير شامل مي شود به اين ترتيب رحمتشان عام و خدمتشان گسترده است. ضمناً از آيه ي فوق به خوبي استفاده مي شود كه يكي از  بهترين اعمال اطعام محرومين و نيازمندان است، نه تنها نيازمندان  مسلمان كه اسير بلاء شرك نيزتحت پوشش اين دستوراسلامي قرار گرفته، تا آن جا كه اطعام آن ها يكي از كارهاي برجسته ي ابرار شمرده شده است.

( آيه 9 ) اين آيه چهارمين عمل برجسته ي ابرار اخلاص مي شمرد و مي فرمايد: آنها مي گويند: ما شما را تنها به خاطر خدا اطعام مي كنيم و هيچ پاداش و سپاسي از شما نمي خواهيم ( انما نطعمكم لوجه الله لا نريد منكم جزاء و لا شكوراً )

اين برنامه منحصر به مسئاله ي اطعام نيست كه اعمالشان مخلصانه و براي ذات پاك خداوند است و هيچ چشم داشتي به پاداش مردم و حتي تقدير و تشكر آنها نيست و اصولاً در اسلام ارزش عمل به خلوص نيت است و گرنه اعمالي كه انگيزه ي غير الهي داشته باشند هيچ گونه ارزش معنوي و الهي ندارند

( آيه 10 ) و در آخرين توصيف ( ابرار) مي فرمايد: آنها مي گويند ما از پرودگارمان خائفيم از آن روز كه عبوس و سخت است (  انا نخاف من ربنا يوماً عبوساً قمطريراً ) 

تعبير از روز قيامت به روز  عبوس ( سخت ) با اين كه عبوس ازصفات انسان است به كسي  مي گويند كه قيافه اش را در هم كشيده وبه خاطر تاكيد بر وضع  وحشتناك آن روز  است يعني آن قدر حوادث آن روز سخت و ناراحت كننده است كه نه تنها انسان ها از آن روز عبوسند بلكه گويي خود آن روز نيز عبوس است

( آيه 11 ) دراين آيه به نتيجه ي اجمالي اعمال نيك و نيات پاكي كه ابرار دارند اشاره كرده  مي فرمايد به خاطر اين عقيده و عمل خداوند آنان را از شر آن روز نگه مي دارد و آن ها را مي پذيرد  در حالي كه غرق شادي و سرو برند ( فوفيثم الله شر ذلك اليوم ولقيهم نصرهً و سروراً ) بنابر اين اگر در دنيا به خاطر احساس مسئوليت از آن روز بيمناك بودند: خداوند در عوض آنها را در آن روز غرق شادماني و سرور مي كنند

( آيه 12 ) پا داشهاي عظيم بهشتي: بعد از اشاره اجمالي در آيات گذشته به نجات ( ابرار و نيكان ) ازعذاب هاي دردناك روز قيامت و رسيدن آنها به لقاي محبوب دراين جا به شرح اين نعمتها ي بهشتي  پرداخته و حداقل پانزده نعمت را در طي اين آيات بر مي شمرد: 

نخست ازمسكن و لباس اين بهشتيان سخن مي گويد، مي فرمايد: خداوند  ( در برابر صبرشان بهشت و لباس هاي حرير بهشتي را به آن ها پاداش مي دهند)

( و جزيهم بما صبروا جنه و حريراً )

نه تنها در اين آيه ، كه در آيات ديگر قرآن نيز به اين حقيقت تصريح شده كه پاداش هاي قيامت در مقابل صبر و شكيبايي انسان است. صبر در طريق اطاعت، صبر دربرابر معصيت وصبر و استقامت دربرابر مشكلات ومصايب .  درآيه 24 سوره ي  رعد مي خوانيم، فرشتگان به بهشتيان چنين خوشامد مي گويند: ( سلام عليكم بما صبرتم ) درود بر شما به خاطر صبر و استقامتي كه داشتيد

( آيه 13 ) سپس مي افزايد: اين در حالي است كه در بهشت بر تخت ها ي زيبا تكيه كرده اند نه آفتاب را در آن جا مي بيند ونه سرما را ( متكئين فيها علي الا رائك لا يرون فيها شمساً و لا زمهريراً ) 

نه اين كه خورشيد و ماه در آن جا وجود نداشته باشد، بلكه تابش ناراحت كننده ي خورشيد وجود ندارد، با وجود سايه هاي درختان بهشتي.

 

 

شما هم می توانید در مورد این فایل نظر دهید.