فهرست مطالب

 

1- مقدمه

2- ظرفيتها و محدوديتهاي توزيع آب در سمنان

3- تحليل وضعيت مشتريان شهرستان سمنان

4- طرح آب به حساب نيامده و عمليات پيمايش خانه به خانه

5- نرخ گذاري و اعمال تعرفه مناسب و تأثير آن در مديريت مصرف

6- برنامه هاي آب و فاضلاب منطقه سمنان در زمينه مديريت مصرف

1-6- تغيير در الگو و روشهاي مصرف و جلب مشاركت مردمي

2-6- برگزاري جلسات توجيهي و ارتباط حضوري با مشتريان پر مصرف

3-6- نصب ترويج تجهيزات كاهنده مصرف

4-6- تدوين استاندارد مصرف براي اماكن عمومي و ادارات

5-6- اجراي سيستم تله مترينگ و تأثير آن در مديريت مصرف

6-6- بهينه سازي مصرف آب كشاورزي

7-6- بررسي انشعابات فضاي سبز

8-6- تعديل فشار شبكه و سرويس شيرآلات

7- برنامه زمان بندي طرح مديريت مصرف

 

مقدمه:

برخورداري از منابع آبي مطمئن در جهان امروز از موضوعات محوري كليه كشورهاست بدليل اينكه شرط لازم براي نيل به توسعه همه جانبه و پايدار در دسترس بودن منابع آبي مي باشد  كارشناسان جهاني معتقدند كه اكنون 25 كشور در سطح دنيا در شرايط بحران آب قرار دارند كه اين تعداد در دهه آينده دوبرابر و ظرف دهه هاي آينده بيشتر كشورهاي جهان را با بحران آب مواجه خواهد ساخت  اين نكته جالب توجه است كه كشورهاي توسعه يافته غالباً در مناطق پرباران قرار داشته و در عين حال نحوه مصرف و تكنولوژي سرمايه گذاري در بازيافت آب در اين كشورها بسيار مؤثر و كارا عمل مي كند در حاليكه كشورهاي در حال توسعه هيچكدام از موارد فوق را بطور كامل دارا نبوده و بيشترين جوامع درگير با بحران آب مي باشند 

 بعنوان مثال جمعيت شهري ما در سرشماري سال 1335 كه اولين سرشماري كشور محسوب مي شود 7 ميليون نفر بوده است حال آنكه در آخرين سرشماري انجام شده (سال 1375) اين رقم به 7 برابر افزايش يافته و به 42 ميليون نفر رسيده است  از سوي ديگر در آن هنگام هر شهروند ايراني روزانه 40 ليتر آب مصرف مي كرد  در حاليكه امروزه ميزان مصرف هر شهروند به طور متوسط به 280 ليتر در روز مي رسد  بنابراين مصرف سرانه 7 برابر و به عبارتي از سال 1335 تا امروز مصرف آب شرب شهري 49 برابر شده است  در صورتيكه مقدار آبي كه طبيعت در اختيار ما قرار مي دهد نه تنها افزايش نداشته بلكه كاهش هم يافته است 

به تبع كل كشور استان سمنان و خصوصاً شهرستان سمنان هم از جمله استانها و شهرهاي كم آب محسوب مي گردند  كه خشكسالي هاي سالهاي اخير و كاهش سطح سفره آب زيرزميني از يكسو و رشد مصرف در بخشهاي مختلف شرب، صنعت و كشاورزي و خدمات از سوي ديگر منابع محدود آب را به شدت محدودتر مي كند 

راه حل قابل تصور و چاره كار اعمال روش و شيوه هاي مصرف و برنامه ريزي اجرايي و مديريتي در اين زمينه است كه امور آب و فاضلاب منطقه سمنان در راستاي سياستهاي ملي و استاني وزارت نيرو و شركت آب و فاضلاب استان سمنان اقدام به تدوين برنامه مديريت مصرف نموده است 

سياستي كه آب و فاضلاب منطقه سمنان تعقيب ميكند ظرفيت سازي براساس سختترين سالهاي خشكسالي و همزمان ايجاد توازن و تعادل بين توليد و مصرف مي باشد  تا انشاءالله اين مهم مورد امعان نظر مسئولين شهرستان خصوصاً شوراهاي اسلامي شهر قرار گرفته تا گام هر چند كوچك جهت پيمودن راه طولاني و مهم مديريت مصرف برداشته شود و اين ماده حياتي براي آيندگان و نسلهاي آتي تحت حفاظت كمي و كيفي قرار گيرد  بنابراين از دست دادن زمان در امر مديريت مصرف قابل جبران نخواهد بود  در پايان لازم است از راهنمائيها و ارشادات مديريت محترم عامل شركت جناب آقاي مهندس محمدي در تهيه و تدوين اين مجموعه تقدير و تشكر نمايم 

گر تو خواهي كه بجويي دلم امروز بجوي

ورنه بسيار بجويي نيابي بازم

محب علي حيدريه

مدير امور آب و فاضلاب منطقه سمنان

 

2- ظرفيتها و محدوديتهاي تأمين توزيع آب در سمنان

شهر سمنان مركز استان با مساحت 18750 كيلومتر مربع در دامنه جنوبي البرز واقع گرديده و متوسط بارندگي آن 130 ميلي متر است  آب و هواي گرم و نيمه خشك كويري، بارندگي كم و رطوبت اندك عملاً اين شهر را با كمبود آب شرب و كشاورزي مواجه نموده است 

با توجه به گسترش صنعت در سمنان و توليد فاضلابهاي صنايع مختلف حفاظت آبهاي زيرزميني موجود از آلودگي امري ضروري بنظر مي رسد 

1-2- وضعيت آبهاي سطحي سمنان

شهرستان سمنان به لحاظ منابع آب سطحي در زمره شهرهاي كم آب محسوب مي شود  بطوريكه كليه رودخانه هاي شهرستان اغلب خشك و كم آب مي باشند و تنها در مواقع بارندگيهاي زياد تشكيل سيلاب داده و به دشت كوير منتهي مي شوند 

مهمترين رودخانه شهرستان كه در واقع وجود شهر سمنان و آبادي و خرمي آن از قديم به واسطه وجود آن مي باشد، رودخانه گل رودبار است  اين رودخانه از كوهستانهاي شمالي شهر سرچشمه مي گيرد 

پتانسيل آبدهي رودخانه گل رودبار با احتساب سيلابهاي قديم حدود 5/17 ميليون متر مكعب در سال مي باشد، جريانهاي سطحي اين رودخانه علاوه بر اينكه سفره آبرفتي و دشت سمنان را تغذيه مي كند در زمان گذشته توسط تأسيساتي به نام آب پخش كن واقع در 3 كيلومتري شهر تحت كنترل درآمده و سپس به 5 بخش تقسيم شده و هر كدام بوسيله نهري وارد استخر جداگانه اي گرديده و از آنجا به مصرف سيستم آبياري كشاورزي مي رسيده است 

در سال 1370 به منظور تأمين آب شهروندان سمندان، آب چشمه گل رودبار كه تا قبل از اجراي پروژه در بستر مسيل رودخانه در جريان بوده است از محل مظهر چشمه تغيير مسير داده و با انجام خط انتقال جديد توسط لوله هاي داكتيل جهت شرب سمنان هدايت شده است 

2-2- وضعيت آبهاي زيرزميني سمنان

حوضه آبريز سمنان بين دو ارتفاع حداقل 850 متر (معدن گوگرد) و حداكثر 3308 متر (قلعه كوه آسمانلو) گسترده شده است  ارتفاع مياني آن 1518 متر وارتفاع متوسط آن 1576 متر از سطح آزاد دريا مي باشد 

سطح آبهاي زيرزميني شهر سمنان و نواحي اطراف بطور كلي پايين بوده و براساس بررسيهاي بعمل آمده سطح آب زيرزميني شهر سمنان از سال 1353 تا كنون بصورت زير بوده است 

در سال 1353 براساس نقشه منحني هم عمق سطح آبهاي زيرزميني در شمال شهر سمنان از 130 تا 80 متر به سمت جنوب مي رسيده است  در قسمت مياني شهر سطح آب از 80 تا 50 متر نوسان داشته و در قسمتهاي جنوبي شهر سطح آب از 50 تا 350 متر تغيير كرده است  در سال 1368 براساس نقشه هم عمق سطح آب زيرزميني در شمال شهر سمنان عمق آب از (140 تا 100) متر در قسمتهاي شمالي تا مياني (از 100-65) متر و در قسمتهاي جنوبي از (65-30) متر متغير بوده است 

كه با عنايت به توضيحات ارائه شده محدوديتها و افت منابع آبي اعم از سطحي و زيرزميني كاملاً مشهود بوده كه خشكسالي سالهاي اخير استفاده از اين منابع محدود را محدودتر نموده است  به عنوان مثال تنها رودخانه در سطح شهرستان (گل رودبار) ميزان دبي آن از 570 ليتر در ثانيه در سال 1372 به 220 ليتر در ثانيه در شهريور 79 رسيده است كه روند كاهشي آن نگران كننده بوده كه لازمه حل مشكلات مرتبط با آب استفاده صحيح و منسب و اعمال الگوي صحيح مصرف و حركت به سمت مصرف سرانه استاندارد مي باشد 

مصرف سرانه آب سمنان

مصرف سرانه آب بسته به خصوصيات اجتماعي، فرهنگي و بهداشتي هر شهر يا كشور متفاوت مي باشد  بطوريكه هر چه سطح بهداشت و اقتصاد در كشور بالاتر باشد مصرف آب افراد آن اجتماع بيشتر خواهد بود 

در مورد شهر سمنان مصرف سرانه آب براساس محاسبات انجام شده در سال 1373 ، 485 ليتر در روز بوده است با عنايت به اينكه آمار مزبور در سالهاي ابتدائي تشكيل شركت بوده و آمار و اطلاعات مصرف و توليد كاملاً غني نبوده است لذا اغراق آميز به نظر مي رسد كه پس از بررسيهاي مجدد مصرف سرانه در سال 75 مورد بررسي قرار گرفته و مصرف سرانه 379 ليتر در روز محاسبه شده است كه آمار مزبور زنگ خطري براي شهر بوده و لزوم دقت در امر مصرف مشتريان با كاربريهاي مختلف را مضاعف مي نمايد  البته لازم به ذكر است كه يكي از دلايل بالا بودن مصرف سرانه عدم دقت در استفاده مناسب از انشعابات فضاي سبز (شهرداري و … ) بوده كه انشاء الله با همكاري شوراي شهر و شهرداري سمنان در مصرف بهينه فضاي سبز بايد تجديد نظر شود 

از آنجائيكه مصرف سرانه آب، بدليل بالا رفتن سطح درآمد و بهداشت، روند افزايشي را طي سالهاي آينده خواهد داشت  در صورت عدم استفاده از ابزارهاي مديريت مصرف حتي با انتقال آب چشمه روزيه به سمنان مسئله كمبود آب در افق سال 1400 گريبانگير شهر سمنان خواهد شد  كه اگر ميزان افزايش مصرف سرانه آب را معادل يك دهم نرخ رشد جمعيت در نظر بگيريم 

روند رشد مصرف سرانه آب شهر سمنان به شرح جدول ذيل خواهد بود 

دبي مورد نياز مصرف سرانه جمعيت سال

386/33554 379 88534 1375

898/40299 390 103135 1380

736/76365 403 189922 1400

3/28488 150 189922 1400

جدول مزبور گوياي اين است كه اگر تا سال 1400 مصرف سرانه آب به 150 ليتر در روز با اعمال مديريت مصرف كاهش يابد به ميزان دوبرابر آبدهي فعلي چشمه گل رودبار براي شهر سمنان تأمين آب انجام شده است و اگر روند فعلي ادامه پيدا كند با انتقال آب چشمه روزيه هم مشكل كم آبي ايجاد خواهد شد  كه اگر هزينه هاي انتقال و نگهداري و بهره برداري از چشمه روزيه را برآورد و هزينه هاي ناشي از بهينه سازي مباحث مربوط به مديريت مصرف را مقايسه نماييم  قطعاً سرمايه گذاري در مديريت مصرف كاملاً توجيه اقتصادي داشته علاوه بر آن در حفظ و استفاده مناسب از منابع آب براي نسل آينده از نظر وجداني و انساني آسوده خاطر خواهيم بود 

البته كاهش مصرف سرانه به معني در خطر افتادن سلامت شهروندان نمي باشد بلكه محاسبات مربوط به كاهش مصرف با حداقل آب مورد نياز جهت الزام در رعايت بهداشت و سلامتي مصرف كننده محاسبه شده است 

3- تحليل وضعيت مشتركين شهرستان سمنان

شهرستان سمنان داراي 26245 مشترك بود كه تفكيك و درصد نوع كاربري هاي مطابق با جدول شماره 6-3 مي باشد 

نكته مهم در تحليل فوق حجم مصرف انشعابات فضاي سبز مي باشد كه به عنوان يك پارامتر مهم در مديريت مصرف بايد مورد بررسي قرار گيرد  يعني 8/0 درصد كل مشتريان 15% كل حجم مصرف را تشكيل مي دهند  و از ديگر موارد مهم ميزان مصرف مشتريان كاربريهاي خانگي و عمومي اداري است كه درصدهاي فوق (جدول شماره 4-3) اهميت بحث صرفه جوئي در آب را نمايان مي سازد 

بعنوان مثال 2-69 درصد مشتريان خارج از حد معقول مصرف آب داشته كه از اين مقدار 7/16 درصد مشتريان پر مصرف مي باشند و يا در كابري هاي عمومي و اداري 98/96 درصد مشتريان بيشتر از 60 متر مكعب در ماه مصرف آب دارند كه لزوم تدوين استاندارد مصرف و رعايت آن كاملاً محسوس مي باشد 

نكته قابل توجه اينكه اگر مشتريان خانگي 8 درصد مصرف خود را كاهش داده و مشتريان عمومي و اداري 25 تا 30 درصد مصرف خود را كاهش دهند به ميزان 47907 متر مكعب در ماه توان توليد آب اضافه خواهد شد كه قسمتي از مشكلات تأمين آب مشتريان مرتفع خواهد شد كه اگر بهينه سازي مصارف فضاي سبز شهري به عدد فوق اضافه شود به ميزان حفر و تجهيز سه حلقه چاه با دبي 25 ليتر در ثانيه براي شهر تأمين آب شده است