مقدمه

هر جامعه اي براي متحقق ساختن اهداف خود به سازمانهاي گوناگون نياز دارد. اهميت سازمان ها به اندازه اي است كه اجتماع را، اجتماع سازماني ناميده اند، زيرا بدون آنها، انجام دادن امور، اگر غير ممكن نشود،‌ دست كم بسيار دشوار و همراه با تأخير زماني صورت خواهد گرفت.

تصور سازمان و جامعه بدون وجود مدير و رهبر، چه از نظر عقلي يا تجربي، امكان پذير نيست. با آن كه از نظر عمر نظري پديده مديريت حدود دو قرن مي گذرد، بررسي تاريخ زندگي انسان ها نشان مي دهد كه مديريت و رهبري، بدون آن كه مدون شده باشد، در حكم يك ضرورت مطرح بوده است. زندگي پيامبران، امامان و دانشمندان دوران هاي گذشته شاهد مثال اين ادعا به شمار مي رود.

مديريت هر سازماني كوشيده است و بايد بكوشد، با افزايش بهره وري، كارآيي و اثربخشي به حفظ و توسعه سازمان خود بپردازد. مديران شايسته و فهيم، يا به واسطه تجربه و آزمايش و خطا يا به سبب آموزش هاي ويژه، به انتخاب سبك مديريت، راهبردهاي مديريت و .. پرداخته اند.

سازمانها و نهادهاي اجتماعي براساس هدفهاي مثبت و معيني تأسيس مي شوند و به جامعه خدمت مي كنند. يكي از اين نهادها،‌ وزارت آموزش و پرورش است كه هدف آن انسان سازي است. چنين هدفي، مسئوليت خطير و مهمي را بر عهده اين نهاد اجتماعي محول مي كند.

هدف يا هدفهاي آموزشي و تربيتي هنگامي مي توانند نقش مؤثر و تعيين كننده داشته باشند كه : مسئولان يا دست اندركاران آموزش و پرورش كشور،‌به راحتي آن ها را دريابند، آنها را بپذيرند و به آنها معتقد باشند، از واقعيت هاي زندگي سرچشمه گرفته باشند، موقعيت يا زمينه تربيت و آموزش، مناسب و مساعد باشد.

در جامعه ما به امر مديريت سازمانهاي آموزشي، از نظر تربيت و ايجاد آمادگيهاي لازم در مسئولان ، توجه زيادي نشده است. در نظام آموزشي ما سعي بر آن است كه مديريت و رهبري غالباً از طريق اعمال ضوابط و مقررات صورت گيرد. به جاي تكيه بر پژوهش و دستيابي به چارچوبهاي مقررات هدايت كننده عمل، به تدارك و تدوين روشها و رويه هاي استاندارد براي اداره فعاليتهاي آموزش و پرورش تأكيد مي شود. اينگونه ضوابط مديران را در مقام انجام كارهايي قرار مي دهد كه بايد انجام دهند ولي اگر مديران آموزشي براي انجام وظايف رهبري و مديريت تربيت شوند از مبناي فكري يا چارچوب نظري معتبري برخوردار باشند در اينصورت بر پايه شناخت و تشخيص خود مي دانند كه در موقعيت هاي مختلف چه مي توانند انجام دهند و چگونه بهتر و مؤثرتر انجام دهند. امروزه بويژه در آموزش و پرورش نياز به مديران و رهبراني كه نه فقط در امر تعليم و تربيت مجرب و صاحب نظر باشند بلكه در تشخيص مسائل و مشكلات اداري و سازمان نيز دقت و مهارت داشته باشند.

 

بيان مسأله

مديران كمياب ترين و در عين حال با ارزش ترين سرمايه سازمانها هستند و عاملهاي اصلي و تعيين كننده در جامعه كه نقش بنيادي و حياتي در رشد و شكوفايي آن را بر عهده دارند.

مديريت و مديران شايسته و آگاه، توانايي آن را دارند كه با بهره گيري از تواناييهاي دروني، دانش تخصصي و تجربه هاي شغلي، هدفهاي سازمانها را با به كارگيري منابع كمتري به گونه برتر تحقق بخشند و اثربخشي و كارايي سازمان را بالا برند.

چون انسانها بر پايه دانش، تخصص، تجربه، نگرش و ارزشهاي خاص خود عمل مي كنند و برداشت آنها نسبت به مسايل و رويدادهاي زندگي گوناگون است كار مديريت در جهت هماهنگ كردن فعاليتها ،‌تلاشها و نگرشهاي كاركنان در دستيابي به هدفهاي از پيش تعيين شده ، از دقت ، ظرافت و دشواري ويژه برخوردار است.

شناخت و تحليل فعاليتهايي كه مديران انجام مي دهند براي سازماندهي الگوهاي رفتاري آنان از اهميت بالايي برخوردار است. امروزه با گسترش اهميت ركن محرك سازمان – يعني مديران – و در راستاي ارتقاء سطح عملكرد سازماني بيش از هر زمان ديگري نياز به طراحي سيستم توسعه مديريت احساس مي شود. در سالهاي اخير بحث شايسته سالاري در نظام مديريت مطرح شده است و اين مقوله يعني غني سازي توانايي هاي مديران در كانون توجه مديريت منابع انساني قرار گرفته است.

تطابق عملكرد واقعي مديران با اصول و قواعد علمي مقرر براي انجام وظايف مديران مي تواند يكي از مهمترين عوامل موفقيت در نيل به هدفهاي عالي نظامهاي آموزشي باشد و در هر نظام آموزشي، الگوها و ساختارهاي ويژه اي وجود دارد كه به گونه‌ي خاص مي تواند عملكرد مديران آموزشي را تعيين كند.

هر چند كه در زمينه ارتباط عوامل مؤثر با عملكرد مديران با پژوهشهاي فراواني روبرو هستيم ولي هنوز بصورت قطعي نمي توانيم مهمترين عوامل را در عملكرد مديران تعيين نمائيم و بطور قطع و يقين نمي توانيم بيان كنيم كه آيا بين نگرش اقتضايي مديران و عملكرد دبيران آنها رابطه وجود دارد يا خير؟

فرضيه پژوهش:

بين نگرش اقتضايي مديران و عملكرد دبيران رابطه وجود دارد.

پرسش پژوهش:

آيا بين نگرش اقتضايي مديران و عملكرد دبيران رابطه وجود دارد؟

هدف كلي پژوهش:

هدف از پژوهش حاضر يافتن پاسخ براي اين پرسش است كه آيا بين نگرش اقتضايي مديران وعملكرد دبيران رابطه وجود دارد.

 

اهميت و ضرورت پژوهش:

مديريت، شاه بيت غزل هستي است. آنچه مي تواند مواهب الهي (منابع طبيعي، انساني و … ) را به توسعه‌ي انسان ها و جوامع رهنمون سازد، همان چيزي است كه در اولين رتبه‌ي خود نيازمند مديريت كارآمد است. واگذاري مديريت به اميد بخت و اقبال، خلاف عقل و حكمت براي به دست گرفتن و اداره هوشيارانه سازمان هاست.

مديريت جوي در سازمان ايجاد مي كند كه برانگيزنده و مشوق تغييرات، سازگاري، بارخيزي، شكوفايي فردي و سازماني است و برعكس مي تواند جوي به وجود آورد كه مانع تغيير و سازگاري و سد راه شكوفايي فرد و سازمان گردد.

تنوع و پيچيدگي وظايف و كاركردهاي مديران آموزشي به گونه اي است كه تنها افراد مطلع و مجرب، حرفه اي و آموزش ديده و خويشتن دار مي توانند در مديريت عملكرد بالايي داشته باشند. رابينز، يكي از صاحب نظران علم مديريت،‌ اعتقاد دارد: «يكي از راههاي توجه به عملكرد مديرن اين است كه از ديدگاه مهارت ها و شايستگي ها براي تعيين موفقيت آميز هدفها، مديران را مورد توجه قرار دهند.

در پژوهش حاضر منظور از انگيزش اقتضايي اين است كه يك چارچوب مفهومي براي تعيين عوامل مؤثر در اثربخشي رهبري ارائه شود كه مي تواند مدير را در يافتن كارايي مؤثر خود در فرآيند رهبري اش ياري و همراهي كند (فيدلر)

مدل اقتضايي كمك شاياني به شناخت رهبري است اين مدل نخستين كوشش در ادغام سبك رهبري و موقعيت است و اين گامي بلند در دانش رهبري است، مدل ارائه شده در اين تئوري مي تواند بعنوان ابزاري مفيد در سازمانهاي مختلف ، از جمله سازمانهاي آموزشي مورد استفاده قرار گيرد. صاحب نظران اين تئوري معتقدند كه مناسب ترين ساخت سازمان از موقعيتي به موقعيت ديگر تغيير مي كند. (خليلي شوريني)

بدين ترتيب رهبري از ديدگاه اين نظريه، پديده ناشي از تأثير متقابل افراد در موقعيت و شرايط محيطي خاص به منظور رسيدن به هدف يا هدفهاي مشخص تعريف شده به اين معني كه بهترين راه انجام كار براي يك فرد ممكن است براي فرد ديگر كه داراي خصوصيات روحي متفاوت است بدترين شيوه انجام كار باشد.

بطور كلي تئوري اقتضا، مبتني بر اين واقعيت است كه محيط هاي گوناگون نيازمند روابط سازماني متفاوت است لذا شيوه مديريت مؤثر شيوه اي است كه با محيط سازمان سازگار باشد تا از اين طريق بيشتري كارايي حاصل شود براساس اين مفهوم ديگر «بهترين راه وجود ندارد.»

بنابراين مديريت در آموزش و پرورش،‌امر بسيار مهم و سرنوشت سازي است و معمولاً هيچ نظام آموزشي نمي تواند بدون داشتن مديران شايسته و با تجربه به اهداف خود برسد در نتيجه بايد در انتخاب مديران مدارس ويژگي ها و مهارت ها و توانايي هاي افراد كه لازمه موفقيت آنان در انجام مسئوليت مي باشد مورد توجه جدي قرار گيرد.

اين پژوهش درصدد يافتن رابطه نگرش اقتضايي مديران در عملكرد دبيران مدارس راهنمايي پسرانه شهر تهران است. نتايج حاصل از پژوهش اطلاعاتي را در مورد اين نگرش در اختيار مديران كليه سازمانها بخصوص آموزش و پرورش قرار مي دهد.

تعاريف نظري و عملياتي واژه ها

الف – تعاريف نظري:

1- نگرش اقتضايي: نگرش اقتضايي يك چارچوب مفهومي براي تعيين عوامل مؤثر در اثربخشي رهبري ارائه مي دهد كه مي تواند مدير را در يافتن كارايي مؤثر خود در فرآيند رهبري اش ياري و همراهي كند (فيدلر)

2- عملكرد:

- دانستن انتظارات مورد نظر از فرد كارمند براساس خط مشي سازمان (هرسي و بلانچارد) 

- عملكرد مجموعه اي از عوامل كيفيت و كميت كار، دانش، همكاري، صداقت، نوآوربودن فرد است كه در يك فهرست گردآوري مي شود. (عسگريان)

- عملكرد يعني اندازه گيري نتايج كار انجام شده (رابينز)

ب – تعاريف عملياتي:

1- نگرش اقتضايي: نگرش اقتضايي در اين پژوهش توسط پرسشنامه 10 سوالي سنجيده مي شود.

2- عملكرد: در پژوهش حاضر منظور از عملكرد شاخصهايي همچون ابتكار عمل در كار، نحوه ارتباط كاركنان با يكديگر، كسب مهارتهاي لازم براي انجام كار و تعهد كاركنان و … است كه براي سنجش آنها از پرسشنامه 30 سؤالي كه به همين منظور تهيه شده، استفاده شده است.