فهرست

تأكيد قرآن بر معاد

استدلال قرآن بر معاد

پاسخ قرآن به اشكال منكران معاد

تعبيرهای قرآن از رستاخيز

ظهور ناگهانی قيامت

نفخ صور

نظام كاينات در هنگام ظهور قيامت

تفاوت های نظام دنيا و آخرت

انسان در قيامت

حساب

 

در اين مبحث بر آنيم تا پاره ای از مسايل زندگی اخروی و صحنه هايی را كه قرآن و روايات برای انسان پس از رستاخير ترسيم می كند، مورد بررسی قرار دهيم.

تأكيد قرآن بر معاد

 شواهد ذيل می تواند اهميّت معاد را از ديدگاه قرآن كريم نشان دهد:

الف ـ كثرت آياتی كه زندگی آدمی را در برزخ و قيامت توضيح میدهد.

ب ـ معاد باوری از اركان ايمان است زيرا در كنار ايمان به خداوند قرار گرفته است:

«ذلك يوعظ به من كان منكم يؤمن بالله واليوم الآخر.»(بقره / 232)

و انكار آن در رديف انكار خداوند واقع شده است:

«قاتلوا الذين لايؤمنون بالله ولا باليوم الآخر.» (توبه / 29)

و از اين روست كه دعوت مردم به معاد در سرلوحه ی برنامه ی انبيا بوده است:

«يا معشر الجنّ والانس الم يأتكم رسل منكم يقصّون عليكم آياتی وينذرونكم لقاء يومكم هذا.» (انعام / 130)

ج ـ خداوند به پيامبر دستور می دهد كه بر وقوع قيامت قسم يادكند:

«و يستنبؤنك احقّ هو، قل ای وربّی انّه لحقّ.» (يونس / 53)

«زعم الذين كفروا ان لن يبعثوا، قل بلی وربّی لتبعثنّ.» (تغابن / 7)

د ـ عبث بودن خلقت در صورت منتفی بودن معاد:

«أفحسبتم انّما خلقناكم عبثا وانّكم الينا لاترجعون.» (مؤمنون / 115)

استدلال قرآن بر معاد

قرآن كريم، در عين آنكه ايمان به معاد را ضروری می شمارد، در مواردی نيز به استدلال بر معاد می پردازد و اين مطلب گواه بر منافات نداشتن مقوله های ايمانی با تعقل و خردورزی است. اين استدلال ها مبتنی بر خداشناسی است و معادشناسی بدون خداشناسی صحيح و مصون از خطا به انجام نمی رسد. بر اين اساس، اسما و صفات ثبوتی خداوند چون حكمت، قدرت، صدق و... يا صفات سلبی هم چون امتناع لهو و ظلم از خداوند، می تواند دليلی عقلی بر تحقق معاد باشد. بنابراين اصل معاد هم از راه درونْ دينی و هم از راه برونْ دينی (كه گاه با هدايت متون دينی به مواد و مقدمات لازم به انجام می رسد) قابل اثبات است. در اينجا به اختصار پاره ای از استدلال های قرآن بر معاد را كه مبتنی بر حكمت و عدل الهی است يادآور می شويم:

الف ـ قرآن بقا و جاودانگی و رجوع به سوی خداوند را توجيه كننده ی خلقت آسمان و زمين می داند و حذف معاد را موجب عبث و بيهودگی خلقت عالم می شمارد، در حالی كه هم خالق حقّ است و هم خلقت او، و باطل به هيچ روی به طبيعت حق راهی ندارد.

«و ما خلقنا السّموات والارض وما بينهما لاعبين. ما خلقناهما الاّ بالحقّ ولكنّ اكثرهم لايعلمون.» (دخان / 39 ـ 38)

«وما خلقنا السموات والارض وما بينهما الاّ بالحقّ وانّ السّاعة لاتية.»(حجر / 85)

لعب به افعالی گفته می شود كه غايت آن ها خيالی است، نه واقعی; هم چون افعال كودكان كه صرفاً از توهم و خيال كودكانه ناشی می شود. و چون افعال لعب صاحب خود را از اعمال واقعی يعنی اعمالی كه غايت حقيقی دارند، باز می دارد، از مصاديق لهو به شمار می روند. بر اساس آيه ی ياد شده اگر خلقت عالم، غايتی نداشته باشد و رو به عدم و نيستی برود، وجودش عبث و بيهوده می شود و خداوند منزه از كار عبث و بيهوده است.

خداوند بسياری از امور را به وجدان و بنياد اخلاقی آدمی سپرده است، تا خود داوری كرده حق را دريابد. چگونه می توان پذيرفت كه انسان عاقلی كاری را انجام دهد و هيچ هدف و مقصدی از آن نداشته باشد. چيزی را بسازد كه می خواهد نابودش كند. و يا وقتی از او می پرسند چرا كاری را انجام می دهد توجيهی نداشته باشد. حال كه چنين است، خداوند ما را به وجدانمان ارجاع می دهد. شما آدميان چگونه می توانيد كار خداوندی را كه علم و قدرتش مطلق و بی نهايت است، عبث و بيهوده تلقی كنيد. انكار معاد خلقت خداوند را عبث و بيهوده می نماياند. پس كل نظام مخلوقات باقی و برقرار خواهد بود.

درباره ی ضرورت معاد و جاودانگی آدمی و ملازمه ی نفی معاد با عبث و بيهودگی آمده است:

«أفحسبتم انّما خلقناكم عبثا و انّكم الينا لاترجعون.» (مؤمنون / 115)

بنابراين، يا توجيه كننده ی خلقت آسمان ها و زمين و از جمله انسان، بازگشت به سوی خداوند و جاودانگی است و يا توجيه كننده ی خلقت آسمان و زمين، وجود انسان و توجيه گر وجود انسانی جاودانگی اوست. اما به نظر می رسد كه نظريه ی اول را شواهد بيش تری تأييد می كند. فی المثل، از پاره ای آيات چنين به دست می آيد كه همه ی حيوانات از جاودانگی شخصی برخوردارند، هر چند به تفصيل در كيفيت زندگی اخروی آن ها سخن نرفته است:

«وما من دابَّة فی الارض ولا طائر يطير بجناحيه الاّ امم امثالكم ما فرّطنا فی الكتاب من شیء ثمّ الی ربّهم يحشرون.» (انعام / 38)

بر اساس اين آيه، همان طور كه در دنيا حيوانات در بسياری از جنبه های حياتی هم چون دفع ضرر، جلب منفعت ،و جنبه های اخلاقی مانند حيله گری، جرأت، جبن و... باآدمی شباهت دارد، در جاودانگی و حشر به سوی خداوند نيز چنين اند. شاهد ديگر بر اين سخن آيه ی «و اذا العشار عطّلت. واذا الوحوش حشرت» (تكوير / 5 ـ 4)است.

هم چنين آياتی بر اين معنا دلالت دارد كه سنگ ها، بت ها و همه ی مخلوقاتی كه شريك خدا پنداشته می شدند در قيامت حاضر و به جهنم ريخته می شوند و آسمان و زمين با نظام ديگری بر پا خواهد شد. همه ی اين شواهد حكايت از جاودانگی همه ی موجودات و منتفی بودن نابودی و اضمحلال آن ها می كند. بنابراين اگر انعدام موجودی مستلزم عبث بودن خلقت آن است، هيچ موجودی از ميان نخواهد رفت و با انتقال از دنيا به چهره ی اخروی در قيامت حاضر خواهد بود.

ب ـ قرآن كريم حذف معاد را مستلزم ظلم و بی عدالتی می شمارد و چون ظلم منتفی است، پس معاد به ضرورت ثابت و محقق است.

دو دليل ياد شده را می توان از آيه ی بيست و دوم سوره ی جاثيه دريافت:

«وخلق الله السموات والارض بالحقّ و لتجزی كلّ نفس بما كسبت وهم لايظلمون. {جاثيه / 22}

بر اين اساس، خلقت آسمان و زمين برای آن است كه طاعت پاس داشته شود و به معصيت و ناپاكی كيفر عادلانه داده شود. عدل الهی به پادارنده ی عالمی است كه در آن هر انسانی جزای عمل خويش را بازيابد و چون دنيا نه از نظر وجودی می تواند چنان عالمی باشد و نه از نظر تجربی چنين عالمی است، پس عالمی جز دنيا در كار است و آن سرای آخرت است. پس انكار كنندگان آخرت و بدكاران چه بد گمان می كنند كه زندگی و مرگ آنان مانند زندگی و مرگ مؤمنان و درست كاران است:

«ام حسب الذين اجترحوا السّيّئات ان نجعلهم كالّذين امنوا وعملوا الصالحات سواء محياهم ومماتهم، ساء مايحكمون.» (جاثيه / 21)

«افنجعل المسلمين كالمجرمين. ما لكم كيف تحكمون.» (قلم / 36 ـ 35)

از اين رو قرآن كريم به آدميان هشدار می دهد كه به عاقبت كار مجرمان بينديشند و در زمين سياحت كنند و دريابند كه خداوند چگونه مجرمان را به سبب اعمالشان در دنيا مجازات می كند. پس در نظام هستی ظلم و ناپاكی بی جزا نمی ماند و چون هر ظلمی در دنيا كيفر و هر نيكی و طاعتی پاداش داده نمی شود، پس وجود عالم آخرت ضروری و لازم است; بنابراين آياتی كه بشر را به سياحت در زمين فرا می خواند، او را به سوی نوعی دليل تجربی بر جزای اعمال در نظام هستی سوق می دهد:

«قل سيروا فی الارض فانظروا كيف كان عاقبة المجرمين.» (نمل / 69)

 

شما هم می توانید در مورد این فایل نظر دهید.