فهرست مطالب

۱۱-۱- موانع و تنگناهای تحقیق    ۱۱

۱۲-۱- سازماندهی تحقیق    ۱۱

فصل دوم: کلیات نظری

- مقدمه نظری    ۱۴

۱-۲- همگرایی    ۱۵

۱-۱-۲ – عوامل همگرایی اوپک    ۲۰

۲-۲- نظام تک قطبی متقارن    ۲۲

۳-۲- دکترین بوش، نظم نوین جهانی    ۲۶

۴-۲- نظریه هژمونی و کاربرد آن در منطقه خاورمیانه    ۲۸

۱-۴-۲- اهداف هژمونیک آمریکا    ۲۹

۲-۴-۲- هژمونی نفتی آمریکا    ۲۹

فصل سوم : تاریخچه و عملکرد اوپک

۱-۳- چگونگی شکل‌گیری اوپک    ۳۲

۲-۳- اهداف و برنامه‌های اوپک    ۳۳

۳-۳- اعضای اوپک    ۳۵

۴-۳- ساختار و ارکان اوپک    ۳۶

۱-۴-۳- کنفرانس    ۳۶

عنوان     صفحه

۲-۴-۳- هیئت عامل    ۳۸

۳-۴-۳- دبیرخانه    ۳۸

۴-۴-۳- دبیر کل    ۳۹

۵-۳- تحولات اوپک از زمان تشکیل    ۴۰

۶-۳- آژانس بین‌الملل انرژی و نقش آن در کاهش قدرت اوپک    ۴۲

۷-۳- جنگ عراق علیه ایران و تأثیر آن بر اوپک    ۴۵

۸-۳- جنگ عراق علیه کویت و اوپک    ۴۷

۹-۳- حمله  آمریکا به عراق (۲۰۰۳)    ۵۱

۱۰-۳- جمع‌بندی تحولات اوپک    ۵۳

۱۱-۳- نوسانات نظام سهمیه بندی اوپک    ۵۳

فصل چهارم: تحولات عراق

۱-۴- پیشینه تاریخی و جغرافیایی عراق    ۶۹

۲-۴- تاریخچه نفت و عراق    ۷۱

۳-۴- بحرانهای عراق در حوزه خلیج فارس    ۷۴

۱-۳-۴- جنگ عراق علیه ایران و تأثیر آن بر نفت عراق    ۷۴

۲-۳-۴- جنگ عراق علیه کویت    ۷۶

۳-۳-۴- جنگ آمریکا علیه عراق    ۷۸

عنوان     صفحه

فصل پنجم: اهداف آمریکا در عراق

۱-۵- آمریکا و خلیج فارس    ۸۰

۲-۵- رابطه ایالات متحده در جنگ عراق علیه ایران    ۸۲

۳-۵- جنگ عراق علیه کویت و نقش ایالات متحده آمریکا    ۸۵

۴-۵- حمله آمریکا به عراق یک گزینه با چندین هدف    ۸۷

۵-۵- افزایش وابستگی آمریکا به نفت    ۹۰

۶-۵- دلایل و اهداف آمریکا از جنگ    ۹۲

۱-۶-۵- شرایط اقتصادی آمریکا در بروز جنگ    ۹۳

۲-۶-۵- اهداف و دلایل داخلی آمریکا    ۹۴

۳-۶-۵- اهداف و دلایل منطقه‌ای آمریکا    ۹۶

۴-۶-۵- اهداف و دلایل جهانی آمریکا    ۹۹

فصل ششم: دیدگاه‌ها و تحلیل‌ها درباره حمله به عراق و آینده اوپک

۱-۶- اتحادیه اروپا و بحران عراق    ۱۰۴

۱-۱-۶- موافقان حمله به عراق    ۱۰۵

۲-۱-۶- مخالفان حمله به عراق    ۱۰۶

۲-۶- قطعنامه ۱۴۴۱ و دیدگاه‌های موافق و مخالف حمله به عراق    ۱۰۹

۱-۲-۶- ادله موافقان حمله آمریکا به عراق    ۱۱۰

عنوان     صفحه

۲-۲-۶- ادله مخالفان حمله آمریکا به عراق    ۱۱۱

۳-۶- آینده اوپک با حضور یا عدم حضور عراق    ۱۱۳

۱-۳-۶- اگر عراق در اوپک بماند    ۱۱۳

۲-۳-۶- اگر عراق از اوپک خارج شود    ۱۱۴

۴-۶- تحلیل‌های اقتصادی عرضه و تقاضای جهانی نفت    ۱۱۷

۱-۴-۶ – شاخص‌های کمی عرضه و تقاضای جهانی نفت    ۱۱۷

۲-۴-۶- تحلیل اقتصادی آمارهای ۱۰ ساله نفت جهان    ۱۲۰

فصل هفتم:

نتیجه‌گیری    ۱۲۶

منابع و مأخذ    ۱۳۲

پیوست‌‌ها و ضمائم    ۱۴۱

۱- روزشمار اوپک از ۲۰۰۳ تا پایان ۲۰۰۴ میلادی

۲- پیش‌بینی تولید کشورهای غیر اوپک

۳- نمودار تحولات قیمت نفت

۴- گزارش آماری انرژی جهان در سال ۲۰۰۵

فهرست جداول و نمودارها

عنوان     صفحه

جدول شماره یک – میزان تولید نفت جهانی برحسب مناطق جغرافیایی    ۵۸

جدول شماره۲- تقاضا و عرضه نفت جهان    ۵۹

جدول شماره۳- سقف سهمیه تولیدی کشور‌های عضو اوپک    ۶۰

جدول شماره۴- ذخایر اثبات شده نفت اوپک    ۶۲

نمودار شماره یک- ظرفیت تولید نفت تا سال ۲۰۲۰    ۶۳

جدول شماره ۵- سناریوهای مختلف پیش‌بینی ظرفیت تولید اوپک در سال ۲۰۱۰    ۶۴

جدول شماره۶- موازنه عرضه و تقاضای نفت در سال ۲۰۱۰    ۶۵

جدول شماره۷- ذخایر اثبات شده نفت عراق    ۶۵

جدول شماره۸- تولیدات نفت خام عراق    ۶۶

جدول شماره۹- میزان تولید نفت آمریکا    ۶۷

جدول شماره۱۰- میزان مصرف نفت آمریکا    ۶۷

جدول شماره۱۱- میزان واردات نفت خام آمریکا    ۶۸

جدول شماره۱۲- میزان مصرف نفت جهان    ۱۱۷

جدول شماره۱۳- میزان واردات نفت جهان    ۱۱۸

جدول شماره۱۴- میزان تولیدات نفت جهان    ۱۱۸

جدول شماره۱۵- تحولات قیمت‌های نفت    ۱۱۹

جدول شماره ۱۶- میزان ذخایر نفتی جهان    ۱۱۹

جدول شماره۱۷- جدول برهم کنش تولید، مصرف، واردات و قیمت نفت جهان    ۱۲۰

نمودار شماره دو- برآیند تقاطعی تولید، مصرف، واردات بر قیمت نفت جهان

 

مقدمه: 

براي اردوگاه غرب و در رأس آن آمريكا كه تامين انرژي كشور را جزو منافع حياتي اعلام كرده، وضع خاورميانه و آينده آن بسيار خطرناك است. آمريكا و غرب يا بايد شيوه‌اي همانند عراق (البته به شرط موفقيت در آينده) يعني مهار نفتي را در اختيار بگيرند يا آن كه راه مناسبي در همكاري با كشورهاي داراي منابع عظيم نفتي پيدا كنند. 

بحران خاورميانه و تحولات دروني كشورهاي منطقه در جهتي نيست كه غرب را به تامين انرژي خود اميدوار سازد. بنابراين موقعيت مناسبي در اختيار اوپك و بويژه كشورهاي توليد كننده نفت در خليج فارس و خاورميانه قرار گرفته است تا بتوانند با اتخاذ يك راهبرد مشترك و با راهكارهاي ديپلماتيك منافع خود را تضمين كنند. در غير اين صورت آمريكا و كشورهاي غربي با روشهاي گذشته خود كه ريشه در استعمار دارد در پي تضمين منافع خود خواهند بود كه عراق نمونه آن است؛ هر چند آينده عراق معلوم نيست تا چه حد به سود آمريكا و غرب تمام مي‌شود يا به تقويت اوپك در جايگاه نظام جهاني. به همين جهت، پيامدهاي، جنگ آمريكا و عراق و تأثير آن برآينده اوپك، در اين بررسي مورد تاكيد قرار گرفته است تا زاوياي از اين مساله روشن شود. 

 

فصل اول

 

طراحي پژوهش

 

1-1- طرح مسأله: 

عراق به سبب در اختيار داشتن 112 ميليارد شبكه ذخيره نفت خام، به عنوان دومين كشور جهان از لحاظ ذخاير نفتي  مي‌تواند نقش تعيين كننده‌اي را در آينده اوپك و معادلات نفتي جهان داشته باشد و همين مسأله، بهانه ايالات متحده پس از تصرف عراق بود و با طراح اينكه سهميه در نظر گرفته شده براي عراق در اوپك (2 درصد نفت جهان)  به هيچ وجه برازنده عراق نيست، بذر جدايي و تفرقه را در بين عراق با ساير اعضاي اوپك بيفكند. تا حدي كه بوش و چني تصور مي‌كردند كه ذخاير نفتي عراق در كمترين مدت ممكن مي‌تواند بازارهاي جهان را اشباع كند و قيمت نفت خام را به شبكه‌اي 15 دلار برساند.  

اگر توليد كنندگان نفت بازار را اشباع كنند قيمتها سقوط وحشتناكي خواهد داشت و اوپك تحت فشار قرار خواهد گرفت. اين امر باعث عدم ثبات در كشورهايي كه اتكاء بودجه آنها به درآمدهاي نفتي است، خواهد شد و عدم ثبات اقتصادي بر بي‌ثباتي سياسي فراگير در منطقه خاورميانه افزوده مي‌گردد. كارشناسان معتقدند هدف نهايي آمريكا دستيابي به منابع عظيم نفتي جهان به منشور كنترل مناقشات آينده و تسلط بر كانون‌هاي احتمالي قدرت در آينده (اروپا و چين، روسيه) است. در اين ميان آژانس بين‌المللي انرژي كه در آغاز عملاً براي مقابله با اوپك تشكيل شده بود، سعي مي‌كند چنين بر همگان به باوراند كه جايگزين‌هايي براي قدرت اوپك هم مي‌توان يافت.