فهرست

 

چكيده:

و سؤال اصلي (آغازين) اين تحقيق اين است كه:

مقدمه

فصل اول: مقدمه اي بر مشخصات تحقيق

بيان موضوع و تشريح آن:

اهميت و ضرورت مطالعه

محدودة مورد مطالعه

محدوديت ها و امكانات تحقيق

عدم همكاري كتابخانه وزيري

فصل دوم:

خلاصه اي از شرايط جغرافيايي شهر يزد

اقليم حاكم و مشخصات آن

وجه تسميه يزد

يزد دارالعباده

: زبان

مذهب

نژاد

: تعداد و رشد جمعيت

ساختار نسبي شهر يزد:

خلاصه اي از مشخصات اقتصادي

صنايع و معادن

صنايع دستي

نساجي ستني:

فصل سوم:

پيشينه ي تاريخي مسجد جامع يزد

مسجد جامع كبير يزد بايد در دو مقطع تاريخي مورد بررسي قرار گيرد:

مسجد جامع عتيق

مسجد جامع نو

 

چكيده: 

تحقيق فوق در خيابان مسجد جامع انجام شد و هدف كلي آن شناخت تأثير اقتصادي مسجد جامع بر شهر يزد بود و هدف ديگر آن انجام يك كار دانشجويي است. نوع تحقيق توصيفي تحليلي و از روش پرسش نامه اي براي جمع اوري اطلاعات و داده هاي آماري استفاده شد.

و سؤال اصلي (آغازين) اين تحقيق اين است كه: 

آيا موقعيت مسجد جامع توانسته است بر اقتصاد و توسعه شهر يزد تأثير گذارد و نتيجه اي كه از اين تحقيق گرفته شد. اين بود كه از مهمترين بناهاي بافت قديمي بوده. اثرات اقتصادي آن بسيار زياده تا حدودي هم تحقيق استفاده شد و حجم نمونه را تعداد 25 نفر كه از ليدرها، توريست ها و مغازه داران پرسش به عمل آمد. 

كليد واژگان: 

اقتصاد، توسعه، توريست، مسجد جامع 

 

مقدمه :

استان يزد يكي از استان هاي پنج گانه برتر كشور از نظر جاذبه هاي متنوع گردشگري است كه با اختيار داشتن بافت اكولوژيكي، معماري گلي و خشت خام و جاذبه هاي متنوع تاريخ، فرهنگي و مذهبي از نظر گردشگران داراي اهميت فوق العاده اي 

مي باشد كه در اين ميان درخشان ترين بناي يزد يعني مسجد جامع كبير نقش بسيار مهمي در جذب گردشگران داخلي و خارجي دارد. 

در نتيجه مي تواند در توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي شهر و هم چنين استان تأثير به سزايي داشته باشد و اين اثر تاريخي زيبا از گذشته هاي دور تا به امروز انسان‌هاي شيفته هنر معماري را از سرزمين هاي دور و نزديك به سوي خود كشانده است و نقش به سزايي در رونق جهانگردي اين ديار داشته است. 

فصل اول: مقدمه اي بر مشخصات تحقيق 

1-1- بيان موضوع و تشريح آن:

شهر موجودي است زنده و پويا و متحول در بستر زمان و بر پهنه مكان، متشكل از اجزاء فيزيكي و انساني و روابط پيچيده ميان آنها و متبلور از نقش انسان و انديشه والاي او و متأثر از عوامل و شرايط اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي، تاريخي، جغرافيايي و سياسي ويژه است. بدون شك مسجد جامع يكي از اين عناصر بوده است. اكنون با  از بين رفتن اين مركز محلات. محلات قديمي از رونق افتاده است اما امروزه اين مجموعه هاي تاريخي به عنوان عناصر ميراث فرهنگي به شمار مي رود كه مي توانند در جذب توريست داخلي و خارجي نقش به سزايي داشته باشند و سازمان ميراث فرهنگي با توجه به اقداماتي كه در اين زمينه انجام داده توانسته است صنعت توريست را گسترش دهد و باعث ايجاد فرصت هاي شغلي شود. 

زيرا فرصت هاي شغلي تشكيل دهنده اين بخش است. علاوه بر اين عوامل نبايد موقع جغرافيايي و ارتباطي خاصي از يزد در مركز كشور داشته را فراموش كرد كه از روزگاران پيش همواره نزد سياحان، بازرگانان و مسافران داراي جايگاه ويژه اي بوده است اين ويژگي در سرنوشت استان به ويژه يزد به عنوان مركز استان تأثير به سزايي گذاشته و موجب رواج و رونق بازرگانان رفت و آمدهاي بسيار و آثار فراوان اجتماعي و اقتصادي و فرهنگي شده است. 

1-2- اهميت و ضرورت مطالعه 

انتخاب مسجد جامع به عنوان بناهاي مهم شهر يزد بررسي جايگاه آن در نقش اقتصادي شهر و توسعه آن حائز اهميت است. مسجد جامع يزد به عنوان مهمترين و معتبرترين اثر معماري واقع در حاشيه كوير مركز ايران مي تواند در رشد و توسعه اقتصادي شهر يزد. استان و حتي ناحيه هم تأثير گذار باشد لذا ضرورت تحقيق از لحاظ اجتماعي، اقتصادي و تأثير ات آن در توسعه اقتصادي شهر مورد توجه است كه اميد است با تلاش و كوشش متخصصان و مسئولين مربوط از اين موهبت هاي خدادادي اين سرزمين استفاده شود و صنعت بدون دور و صادرات نامرئي محصولات يا خدمات توريست را در كنار ديگر بخش هاي صنعتي و كارخانه اي بتواند علاوه بر رشد و توسعه اقتصادي باعث اعتلاي فرهنگ مردمان اين ديار شود. 

 

1-3- محدودة مورد مطالعه 

شهر يزد با حدود 5/99 كيلو متر مربع در مركز استان يزد در مسير راه اصفهان، كرمان قرار دارد و داراي مختصات جغرافيايي 31 درجه و 54 دقيقه عرض شمالي و 54 درجه و 23 دقيقه طول شرقي قرار دارد و به منزله پل ارتباطي بين مناطق شمال و جنوب كشور محسوب مي شود جاده معروف سنتو كه بندرعباس را به تهران متصل مي‌كند از ميان اين استان و از شهر يزد مي گذرد و مسجد جامع كبير يزد در قلب برزن نهادادن كه هسته تاريخي بافت قديم شهر يزد به شمار مي روند قرار رفته است.

1-4- سؤالات تحقيق: 

1- جايگاه مسجد جامع در جذب توريسم براي شهر يزد چيست؟ 

2- آيامسجد جامع به عنوان مهمترين اثر تاريخي شهر يزد توانسته است در اقتصاد اين شهر تأثير گذار باشد. 

1-5- متدولوژي 

اين تحقيقي كه جهت انجام يك كار دانشجويي بوده است هدف آن بررسي اثرات مسجد جامع يزد و جايگاه آن در نقش اقتصادي شهر يزد مي باشد كه روش جمع اوري اطلاعات به شيوه ميداني و كتابخانه اي بوده و اين تحقيق توصيفي، تحليلي 

مي باشد و هم چنين در اين تحقيق براي ترسيم نمودارهاي مربوطه از نرم افزار Cxcell‌ استفاده شده است.

1-6- محدوديت ها و امكانات تحقيق 

اين تحقيقي مانند هر تحقيق ديگري داراي محدوديت ها و امكاناتي بوده است از جمله: 

1- كمبود آمار و اطلاعات از سوي سازمان ميراث فرهنگي 

2- عدم همكاري كتابخانه وزيري 

3- نا مناسب بودن شرايط آب و هوايي (گرماي بيش از حد هوا) 

4- عدم جواب صحيح مغازه داران و ليدرها. 

 

فصل دوم: 

خلاصه اي از شرايط جغرافيايي شهر يزد 

2-1- شرايط طبيعي 

2-1- موقع جغرافيايي- حدود وسعت 

الف) موقع رياضي 

شهر يزد با وسعت حدود 5/99 كيلومتر در مركز استان يزد در مسير راه اصفهان و كرمان قرار دارد و داراي مختصات جغرافيايي 31 درجه و 54 دقيقه عرض شمالي و 54 درجه و 23 دقيقه طول شرقي است و متوسط ارتفاع آن از سطح دريا بيش از 1200 متر مي باشد.

ب) موقع نسبي 

استان يزد (و به تبع آن شهر يزد) چون در واحد طبيعي بيابان مركزي ايران و در حدود محدودة خشك و بياباني دنيا قرار دارد. محدوديت هاي شديدي در زمينه آب دارد. علاوه بر اين يزد به دليل موقعيت جغرافيايي ويژه اي كه در مركز ايران دارد در طول تاريخ همواره به دور از بحران ها و درگيري ها و تداخل فرهنگي قرار داشته است. 

 

فاصله شهر يزد با ديگر شهرهاي حاشيه اي در چهار سوي كشور

رديف فاصله شهر فاصله مستقيم

1 از شمال شهر تا شمال تهران در يك جهت مستقيم 473 كيلومتري

2 از شمال شرق تا مشهد در يك جهت مستقيم  5/652 كيلومتري 

3 از شرق تا زاهدان در يك جهت مستقيم  652 كيلومتري 

4 از جنوب به بندرعباس در يك جهت مستقيم  5/517 كيلومتري 

5 از مغرب تا اهواز در يك جهت مستقيم  450 كيلومتري 

6 از جنوب غرب تا بوشهر در يك جهت مستقيم  450 كيلومتري 

7 از شمال غرب تا تبريز در يك جهت مستقيم 5/967 كيلومتري 

 

يزد كه در كمربند خشك و نيمه خشك نيمكره شمالي قرار گرفته است. با همه كمبودهاي طبيعي به منزله پل ارتباطي بين مناطق شمالي و جنوبي كشور محسوب 

مي شود جاده معروف سنتو كه بندرعباس را به تهران متصل مي كند از اين استان و شهر مي گذرد. 

 

ج) حدود و مرزها 

از شمال يزد از شمال و غرب به استان اصفهان 

از شمال شرقي به خراسان 

از جنوب غربي به فارس 

از جنوب شرقي به كرمان محدود مي شود . 

2-1-2- زمين شناسي 

فلات مركزي ايران كه يزد بخشي از آن است. از لحاظ زمين شناسي يك ژئوسنكلينال است. اين گودال وسيع كه به وسيله رسوب هاي جوان پر شده در اثر فشارهاي جانبي داراي چين خوردگي هاي فراوان است كه از نشانه هاي آن رشته كوه هاي به هم ريخته و قديمي و بالاخره تشكيل چاله ها و كويرهاي پهناوري چون دشت لوت و كوير نمك است در تشكيلات و طبقات زمين شناسي استان يزد از قديمترين (پركابرين) تا جديدترين (نئوژن) رسوب ها مشاهده مي شود قسمت بزرگي از اين رسوب ها متعلق، دوره (نزوزوئيك و سنوزوئيك) بوده كه سنگهايي از جنس آهك، گچ، نمك سيليسي باز است. مرمر و ... را در خود جاي داده است . 

 

2-1-3- اقليم حاكم و مشخصات آن 

يزد به سبب موقعيت جغرافيايي اش در فلات مركزي ايران داراي آب و هواي اقليمي. گرم و خشك بياباني است و در اين ديار نوسان دما در تابستان و زمستان و حتي در شب و روز زياد است و اين ويژگي هاي آب و هوايي منطقه به شمار مي روند. 

از اين نگاه يزد داراي دو فصل است. فصل گرما (اسفند تا مهر) فصل كوتاه سرما (آبان تا اواخر بهمن) معمولاً سردترين ماههاي سال دي و بهمن و گرمترين آن تير و مرداد است. در فصل تابستان يزد با آن كه روزهاي بسيار گرمي دارد ولي شب ها اغلب خنك دلنشين است. يزد بطور كلي از نظر بارش هاي جوي داراي محدوديت شديد است و همواره كمبود آب دارد. 

2-1-4- منابع آب 

به علت موقعيت ويژه جغرافيايي استان يزد و نزديكي با كويرو مقدار بسيار اندك ريزش هاي جوي محدوديت منابع آب دشواري ها و مسائل بسياري پديد آمده كه عمده ترين آن ها عدم گسترش كشاورزي مي باشد. 

بطور كلي منابع آب را مي توان به دو بخش آب هاي سطحي و آب هاي زير زميني تقسيم نمود. 

آب هاي سطحي: به علت كمي ريزش هاي جوي هيچگونه رودخانه دائمي در اين منطقه وجود ندارد. 

- آب هاي زير زميني (قناتها، جاده ها) از روزگار كهن يكي از منابع مهم مورد استفاده مردم يزد آب هاي زير زميني بوده است از سال 1333 شمسي كار حفر و بهره برداري از چاه هاي عميق و نيمه عميق شروع شده و به علت نياز دائم متأسفانه اين فعاليت در منطقه گسترش يافته است به گونه اي كه در امروزه در اغلب مناطق استان انواع چاه‌هاي عميق و نيمه عميق جايگزين قنات شده است.

لازم به ذكر است كه گفته شود سفره آب زير زميني (دشت يزد- اردكان) بخش مهمي از آب مورد مصرف كشاورزي، شرب و صنعتي اين شهرستان را تأمين مي كند. 

2-1-5- نتيجه گيري و بيان كلي شرايط طبيعي 

از بررسي شرايط طبيعي منطقه نتايج زير حاصل مي شود.

1- استان يزد در مركز كشورواقع شده و داراي آب و هواي گرم وخشك مي باشد از همين رو توان بسيار كمي را در زمينه كشاورزي داراست. كشاورزي تنها با كوششي زياد مردمان اين خطه امكان پذير مي باشد. 

در مقابل، شرايط مناسبي را براي بخش صنعت دارا مي باشد. تمركز صنعت در شهرها و عدم رونق كشاورزي در روستا نيز سبب مهاجرت روستائيان به شهرها گرديده است. 

2- منابع آبي و صنعت بسيار مناسبي دارد و توسعه بي رويه شهر يزد باعث انتقال آب در مساحت بيشتر و به تبع آن هدر رفتن بيشتر و هزينه بالاتر مي گردد. 

3- زمين شناسي استان شرايط مناسبي را براي رونق صنايع فراهم آمده است كه خود منجر به جلب مهاجرين روستايي و عامل مؤثري در توسعه بي رويه افقي شهر است. 

4- ژئومورفولوژي شهر يزد امكان توسعه فيزيكي را فراهم آورد كه با عدم مديريت صحيح زمينه توسعه بي رويه شهر فراهم تر گرديده است. 

5- فراواني انواع خاك ها به خصوص خاك رس توليد مصالح ساختماني را بسيار زياد نموده است كه اين مسئله نيز ساخت و ساز ها را آسان و كم هزينه تر نموده است. 

6- شدت زمين لرزه، در شهر يزد بسيار كم و از نظر شدت زلزله ودر مرتبه ششم قرار گرفته است اين امر باعث شده است نيازي به رعايت اصول فني و محكم سازي جدي براي ساخت و سازها نباشد لذا ساخت و سازها بسيار آسان و كم هزينه مي باشد. 

2-2- مشخصات اجتماعي، انساني و اقتصادي: 

استان يزد در انتهاي ضلع جنوبي دشت كوير قرار گرفته است. مردم يزد، قرن هاست كه در كنار اين دشت پهناور و خشك بياباني به سر برده است با شرايط زيست محيطي آن هماهنگ و همگام شده اند. همسازي انسان و محيط زيست خود موجب پيدايي شرايط ويژه شده است. كه هم غور انسان و هم غور طبيعت در آن به چشم مي خورد بسياري از پديده هاي فرهنگ و زندگي مردم اين ديار زاييده همين شرايط است، ساختار اقتصادي- اجتماعي ويژگي هاي معماري و شهرسازي، شكل پوشاك و نوع خوراك، خصوصيات ذاتي و اخلاقي باورها و زبان و فرهنگ يزد جلوه هاي گوناگون اين تأثير متقابل اند. 

الف: وجه تسميه يزد 

واژه يزد نامي است باستاني كه ريشه در كيشت يايزت YAZT يسين YASN دارد، با مفاهيمي چون ستايش، نيايش، پرستش ايزد و ... يزد به معناي پاك و مقدس است و شهر يزد به مفهوم شهر خدا و سرزمين مقدس است. عبدالحسين آيتي در آتشكده يزد روايتي را باز گفته كه گوياي شهر باستاني يزد را ايساتيس ناميده است. مقدس است. عبدالحسين آيتي در آتشكده يزد روايتي را بازگفته كه گوياي شهر باستاني يزد را ايساتيسي ناميده است كشسم بم نام ديگري است كه به اين ناحيه داده شده است پايد مخفف كثنويه يا كسنويه مي باشد. 

نوشته اند كه در زمان اسكندريه يزد را كثه مي ناميدند و آن اولين عمارت و آبادي يزد بود و زندان ذوالقرنين يا زندان اسكندر شهرت داشت اما يزد آخرين نامي است كه به ما رسيده است كه در دوره ساسانيان آن را «يزدان» يا يزنان مي گفتند و اين واژه ي است كه ريشه مقدس ديني دارد. 

 

يزد دارالعباده 

در پارهاي از متون قديم، يزد دارالعباده نيز گفته اند. احمد كايت مورخ يزدي قرن 9 نوشته است در سال 54 هجري ملكشاه سلجوقي حكومت يزد را به علاء الدوله كالنجار واگذار كرد و آنرا دارالعباده ناميد. 

ب: زبان 

مردم استان يزد به زبان فارسي رايج با پاره اي ويژگي هاي گويشي سخن مي گويند لهجه يزدي جزء نيم زبان هاي مركزي دسته باختري است كه در بخش باختري فلات ايران تا حدود مرزهاي ايران رواج دارد. 

در بيشترين زبان هاي مركزي از جمله لهجه شيرين يزدي آنرا آميختگي كمتري با زبان عربي ديده مي شود. 

زرشتشيان يزد به زبان نياكان خويش زبان فارسي دري سخن مي گويند زبان زرشتشتيان يزد به دليل پاره اي از عوامل اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي آميختگي بسياري با زبان فارسي پيدا كرده به طوريكه آهنگ ناتوان شدن و حتي فراموش شدن آن روز به روز تندتر مي شود. 

ج: مذهب 

پيش از ورود مسلمانان به ايران مردم استان يزد نيز مانند مردم نقاط ايران زرتشتي بودند، انقراض حكومت ساسانيان در نيمه نخست دهه اول هـ. ق مردم بيشتر نقاط ايران از جمله يزد به اسلام گرويدند ولي برخي از آنان با پرداخت خود به دين خود را حفظ كردند و زرتشتي باقي ماندند قريب به اتفاق مردم يزد 15 مسلمان و پيرو شيعيان جعفري اند. 

د: نژاد 

مردم يزد از نژاد اروپايي و ايراني هستند و به علت موقعيت جغرافيايي ويژه اين استان، از آميختن با نژادهاي غير ايراني تا اندازه اي مصون ماندند در روزگار باستان و آغاز مديت و آبادي در اين سامان نژادهاي ديگري در اين ناحيه مي زيستند و با نژادهاي اصلي آن در آميختند. اين آميزش بعدها در سرگذشت اجتماعي، فرهنگي و حتي تركيب نژادي مهاجران تازه رسيده آريايي تأثير بسيار داشته است.

در نيمه هزاره دوم پيش از ميلاد آريايي ها به فلات مركزي ايران از جمله يزد كه در دل اين فلات قرار دارد روي آوردند در دوره هاي بعد نيز گروه هاي عرب، ترك، مسيحي، كليمي به اين منطقه آمدند در سده اخير نيز اعراب مهاجر به اين استان آمده در آن ساكن شدند.

هـ : تعداد و رشد جمعيت 

نخستين آمارگيري جمعيتي در شهر يزد در سال 1319 انجام شد كه در اين سال تعداد جمعيت شهر يزد بر اثر 60096 نفر گزارش شده در سرشماري سال 1335جمعيت يزد به 63502 نفر رسيد كه با مقايسه با جمعت 1319 بيان كننده اين مطلب است كه در دوره 16 ساله فقط 3436 نفر به جمعيت شهر يزد افزوده شده است در سرشماري سال 1345 جمعيت شهر يزد 320573 نفر سرشماري شد لازم به ذكر است كه شهرستان ابركوه در سال 1366 از استان فارس جدا و به استان يزد ملحق شده است.

بنابراين براي مقايسه بهتر جمعيت استان در سال 45 و 55 نيز با احتساب جمعيت ابركوه مي باشد.

استان يزد مانند تمام كشور نسبت جمعيت شهري آن افزايش و در مقابل جمعيت روستايي آن كاهش داشته است كه اين مسئله به دو علت مربوط مي باشد. 

1- گرايش روستائيان به زندگي در شهر و در نتيجه مهاجرت به شهرها 

2- افزايش نقاط شهري به طوري كه در سال 1355، 8 شهر در كل استان وجود داشته است ولي در سال 1375 به 15 نقطه افزايش يافته است.

استان هاي يزد يكي از استان هاي كم تراكم ايران است با اينكه خصوصيات شهرها تراكم و تمركز افراد و فعاليت ها دارد ولي در شهر يزد تراكم جمعيت بسيار پايين است كه به اين علت آن را مي توان گسترش بي رويه افقي در شهر يزد و در عين وجود بافت هاي خالي شهر و رشد بيشتر مساحت شهر نسبت به رشد جمعيت دانست. 

 

ساختار نسبي شهر يزد: 

در دو دهه 1365 و 1375 شهر يزد از ساختار جواني مانند ساير نقاط كشور برخوردا بوده است و جالب اين كه با وجود سياست هاي كنترل جمعيت در كشور در دهه 1375 سه درصد بر جمعيت جوان (14-0) آن افزوده شده است. علت اين چنين افزايش را مي‌ توان مهاجرت هاي خانوادگي روستائيان همراه با فرزندانشان و سهم زايشي مهاجرت و هم چنين پايين بودن سن ازدواج دانست.

و : خلاصه اي از مشخصات اقتصادي 

به لحاظ شرايط اقليمي وضعيت كشاورزي در اين استان مطلوب نيست و امكان بهره برداري از آب هاي سطحي در كشاورزي بسيار كم است. شرايط خاص مناطق حاشيه كوير نظير ميزان اندك باران حركت ماسه هاي روان، پديده كوير زايي، مراتع فقير كمبود منابع تأمين آب موجب شده تا 28% وسعت استان فاقد بهره برداري اقتصاد باشد. 

صنايع و معادن 

استان يزد به لحاظ زمين شناسي داراي ذخاير بسيار عظيم معدني است. معادن مهم اين استان مانند آهن، چغارت، مرمربورق، ماسه سنگ، متكسانه، سرب كوتك. نقش مهم و سازنده در تحولات اقتصادي و عمراني استان داشته است.

 

صنايع دستي 

پيشينه يزد آكنده از پايمردي و استواري مردماني سخت كوش است كه به رغم طبيعت گرم و خشك اين ديار كمر همت بسته و با پشتكار و خلاقيت و ذوق هنري خود نام شهر و ديارشان را پر آوازه كردند همانگونه كه گفته شد باتوجه به شرايط آب و هوايي و محدود بودن فعاليت هاي كشاورزي و دامپروري ساير فعاليت هاي انتقالي و افزودن به همه فعاليت در رشته هاي مختلف منابع دستي رشد كرده است. 

نساجي ستني:

زيلو بافي و قاليبافي، ساخت مصنوعات مختلف فلزي، كاهش سراميك، حصير بافي و .... از جمله صنايع دستي رايج است. 

2-3- پيشينه تاريخي شهر يزد (يا اشاره به مسجد جامع) 

رسانه تاريخي بناي اوليه شهر يزد را به ضماك نسبت داده اند. معين الدين نطنزي (مورخ قرن9 هـ) مي گويد. يزد را ضحاك ساخت و آنرا زندان ضحاك نام نهاد اگر اين ها افسانه اي بيش نباشد اما دست افزارهاي يافت شده است در دوره هاي شير كوه، نگاره ها و قطعات سفال نقشدار بافت شده در نارين قلعه ميبد همه حكايت ازقدمت و ديرينگي اين شهر مي باشد هم چنين قدمت آتش معروف بناي زرتشتيان «آتشكده زرتشتيان» كه به 25000 سال مي رسد صحت مطالب فوق را تأكيد مي نمايد. 

استان تاريخي يزد مدنيت آن در چهار كانون عمده «مهريز، فهرج، يزد، رستاق، ميبد پا گرفته است كه در دوران باستان جزء مملكت مادها بوده است. پژوهشگران منطقه اي را در مسير شاهراه هاي باستاني ري – كرمان و پارس خراسان قرار گذاشت را جزء سرزمين هاي دور دست مادها شمرده اند با توسعه شهر، شهرهايي در اطراف شهر كشيده شده  كه ابوجعفر كاكويه در ايجاد حصارها و آباداني آن همت گماشن. بعضي از قسمت هاي اين ديوار هنوز به عنوان مدرك تاريخي شهر يزد وجود دارد. در اين دوره توسعه اصلي شهرها عمدتاً به طرف جنوب شرق بود و مركز شهر به طرف مكان جديدي در اطراف مسجد جامع منتقل شده و رشد ساختمان سازي نشان مي دهد كه شايد اولين رشد اصلي شهر در طول اين دوران بوده است در دوران مغول يزد دستخوش تغييرات چنداني نشد اما در دوران مظفر و رشد ساخت و ساز و شهرسازي به طرف جنوب و جنوب غربي كشيده شد و هفت دروازه بر ديوارهاي جديد شهر اضافه گرديد. در دوران تيموري نيز مجموعه اميرچخماق در اطراف ميدان بزرگي در محدوده شرقي ساخته شد و مركز شهر كم كم از محل مسجد و نواحي اطراف آن به اين مجموعه انتقال يافت اما در دوران بعد شهر يزد در مقايسه با اصفهان، شيراز و ... توسعه چنداني نداشت با وجود خيابان كشي هايي كه در دوران پهلوي دور بافت قديمي شهر كشيده شده اهميت و مركزيت آن با استقرار كاربري هاي جديد در حاشيه خيابان كشي ها باقي ماند و شهر نشيني با وجود تنش هاي دروني ناشي از هم نشيني با اين تغييرات به حيات خود ادامه داده و مي دهد. قديمي ترين سفرنامه هايي كه در مورد يزد مطالبي عنوان كرده است سفرنامه ماركوپولو مي باشد كه مي گويد يزد در ايران اصلي قرار دارد. شهري است حزب و اصيل و تجارت بسيار خوبي دارد و ديگر پورده نونه است كه بيان مي كند يزد سومين شهر خوب ايران است كه شاه ايران در تمام كشورش دارد. 

سلسله ها و حكامي كه بر يزد حكومت مي كردند عبارتند از انوشيروان، يزدان گرداول ساسانيان، آل كاسويه، اتابكان، مغمولان، آل مظفر، تيموريان، صفويان، افشاريان و قاجاريان. 

 

فصل سوم: 

3-1- پيشينه ي تاريخي مسجد جامع يزد 

مسجد جامع كبير يزد بايد در دو مقطع تاريخي مورد بررسي قرار گيرد:

 اول، اطلاعات تاريخي و منقولات مربوط به مسجد جامع عتيق كه فعلاً اثر از آن نيست .

دوم، آنچه كه مربوط مي شود به مسجد جامع نو كه مربوط است به عصر مظفري.  

مسجد جامع عتيق 

بناي اوليه مسجد در ميان شهرستان يعني داخل حصار شهر قديم (حصار عصد آل بويه) و در مركز آن بنياد نهاده شد كه طبق روايت جعفري در تاريخ يزد، بر جاي آتشكده اي از دوره ساساني ساخته شده است. علاوه بر روايت جعفري، كريستين سن در كتاب «ايران در زمان ساسانيان» ترجمه اردشير ياسمي، چاپ دوم، صفحه صد و هشتاد و دو، به نقل از مقاله لونوالا (UNVALA) در مجله آشور شناسي شماره بيست و پنج سال 1928، صفحه هشتاد و هفت به اين نكته اشاره مي كند كه مسجد عتيق بر جاي آتشگاهي از عصر ساساني ساخته شده است. مرحوم دكتر پيرنيا قسمت هاي كهن مسجد جامع كبير يزد را چنين وصف كرده است: قديمي ترين قسمت مسجد كرياس است كه در پشت تكيه قرا گرفته .... و نيز صفه اي است نزديك مسجد گرشاسپ و پشت مركز برق كه از رسم طاق و نوع مطالح آن پيدا است كه متعلق به پيش از اسلام بوده است همچنين وجود محلي بنام تل خاكستر در آن حوالي مؤيد آن است كه قبلاً آتشكده اي در اين ناحيه وجود داشته است. باني مسجد جامع عتيق گرشاسپ بن علي بن فرامرز ين علاالدوله كاليجار معروف به علاالدوله گرشاسپ از دوره كاكاكوئيان يعني دودمان آل بويه است. اين شخص در سال 504 به حكومت يزد رسيد و در سال 527 در يزد وفات كرد. بنابراين تاريخ بناي مسجد جامع عتيق مي باشد بين اين دو سال بوده باشد. 

در مورد ذكر مسجد جامع عتيق به عبارتي كه جعفري در تاريخ يزد آورده اكتفا 

مي كنيم: آن مسجد از استحداثات گرشاسپ بن علي بن فرامرز علاالدوله و دو مسجد است متصل آن و كتابخانه و جماعتخانه و غرفه هاي نيكو دارد.  

همانطور كه قبلاً گفته شد، در حال حاضر هيچ اثري از مسجد جامع عتيق باقي نمانده است.

كاتب تاريخ جديد يزد عبارتي دارد كه از آن چنين بر مي آيد كه در زمان او آثاري از مسجد جامع عتيق باقي بوده، و عبارات او چنين است: و مسجد جمعه شهرستان را آثار باقي است و كسي در آنجا نماز نمي گزارد. ضمناًٌ ذكر اين نكته خالي از لطف نيست كه در محل گرمخانه گرشاسپي، اكنون زميني است كه تا چندي قبل جزئي از پي آتشكده ساساني در اين قسمت موجود بود. 

 

شما هم می توانید در مورد این فایل نظر دهید.