مقدمه :

سوريه به دليل موقعيت جغرافيايي و استراتژيكي ، يكي از مهم‌ترين كشورهاي خاورميانه محسوب مي شود كه توانسته است در چند دهة اخير نقش مهمي را در روند تحولات منطقه اي ايفا نمايد . بدين لحاظ اين كشور جايگاه ويژه اي را در سياست خارجي ايران كه اولويت اصلي را در روابط خارجي بر همكاري با كشورهاي اسلامي و غير متعهد مي دهد ، به خود اختصاص داده است و نياز هست كه شناخت بيشتري نسبت به آن پيدا كرد . ايران و سوريه به عنوان دو كشور خاورميانه اي غير همسايه توانسته اند در دو و نيم دهة اخير بيشترين هماهنگيها را در روند تحولات منطقه اي و جهان اسلام كسب نمايند و به عنوان الگويي براي ديگر كشورهاي منطقه در همكاريهاي دو جانبه مطرح شوند حال پرسش اصلي اين است كه چه عواملي در بهبود و گسترش روابط دو جانبه مؤثر بوده است؟ علت هماهنگي در اكثر تحولات منطقه اي چه بوده است كه توانسته روابط اين دو كشور را به عنوان الگويي براي ساير كشورها در مناسبات دوجانبه تبديل كند ؟ اين پرسشي است كه بايد به آن پاسخ داده شود . ابتدا روابط و مناسبات سياسي دو كشور در دوران قبل از انقلاب اسلامي را مرور خواهيم كرد تا سيماي اصلي همكاري و الگومندي در روابط بعد از انقلاب روشن شود . سپس عوامل تأثير گذار را در همكاري و روابط دو جانبه با تأكيد بر عوامل منطقه اي تجزيه و تحليل مي كنيم هر چند كه ممكن است واقعيت امر چيزي غير از تحليل هاي عرضه شده باشد ، زيرا اصولاً هميشه بسياري از اطلاعات تا زمان مشخصي محرمانه باقي مي ماند و دسترسي به بعضي اطلاعات هيچ گاه امكان پذير نمي باشد .

در پايان با اعلام و اذعان به وجود نقايص و كاستي در رساله ، از زحمات اساتيد محترم و بزرگوار جناب آقاي دكتر اصغر جعفري ولداني در سمت استاد راهنما و جناب آقاي دكتر غلامعلي چگني زاده در سمت استاد مشاور ، تشكر و قدرداني مي شود كه حضرت علي (ع) فرموده است : من علمني فقر صيرني عبداً .

 

1ـ طرح و تبيين موضوع :

 

مطابق با اصل 152 قانون اساسي جمهوري اسلامي ، سياست خارجي ايران بر اساس "نفي هر گونه سلطه جويي و سلطه پذيري ، حفظ استقلال همه جانبه و تماميت ارضي كشور ، دفاع از حقوق همه مسلمانان و عدم تعهد در برابر ابر قدرتهاي سلطه گرو روابط صلح آميز با دول غير محارب استوار است . بنابراين ازديدگاه قانون اساسي رابطه با دول غير محارب مجاز شمرده شده است . همچنين طبق اصل 154 قانون اساسي ، جمهوري اسلامي سعادت انسان در كل جامعه بشري را آرمان خود مي داند و استقلال و آزادي و حكومت حق و عدل را حق همة مردم جهان مي شناسد. بنابراين در عين خودداري كامل از هر گونه دخالت در امور داخلي ملتهاي ديگر از مبارزه حق طلبانه مستضعفين در برابر مستكبرين در هر نقطه از جهان حمايت مي كند .

پس علاوه بر رابطه با دول غير محارب ، برقراري رابطه با كشورهايي كه از لحاظ مواضع سياسي به ايران نزديك مي باشند در دستور كار سياست خارجي اين كشور قرار دارد .

سوريه كه در اين رديف ازكشورها قرار دارد جايگاه ويژه اي را در سياست خارجي ايران به خود اختصاص داده است به طوري كه از آن به عنوان كشور دوست و برادر ياد مي شود . وقوع انقلاب اسلامي در ايران و سقوط شاه ـ متحد استراتژيك اسرائيل در منطقه ـ باعث خشنودي سوريها كه خود را متولي مبارزه با اسرائيل مي دانستند ، شد و به حمايت از اين انقلاب پرداختند .

از ديد انقلاب اسلامي ، اسرائيل به عنوان پايگاه استعمار در منطقه و موجودي نامشروع و غير قانوني در قلب جهان اسلام ، مي بايست از بين برود و مبارزة عملي و همه جانبه اين امر را محقق مي سازد . در اين راستا ايران با كشور مصر به خاطر سازش با اسرائيل و خيانت به آرمان فلسطين و اعراب قطع رابطه نمود . همچنين سفارت اسرائيل در تهران را تعطيل و آن را به سازمان آزاديبخش فلسطين واگذار نمود .

اين گونه اقدامات عملي و حمايتهاي سياسي ايران از مواضع اعراب و فلسطينيان ، سوريه را در عملي كردن تز خود مبني بر برابري استراتژيك با اسرائيل مصمم تر كرد ؛ به علاوه بروز حوادث و رويدادهاي بعدي منطقه از جمله جنگ ايران و عراق و حملة اسرائيل به لبنان در سال 1982 ، سبب گرديد كه دو كشور ايران و سوريه تماسهاي بيشتري را با هم در جهت حل مسائل پيش آمده داشته باشند كه همين موارد زمينة تداوم گسترش روابط را عليرغم اختلاف سليقه در بعضي مسائل فراهم آورد .

بنابراين هدف پژوهش ، بررسي علل گسترش روابط سياسي ايران و سوريه بعد از وقوع انقلاب اسلامي در ايران مي باشد . و سعي براين است كه ضمن روشن كردن اين عوامل به تقويت آن و الگو سازي با توجه به شرايط و موقعيت ديگر كشورها در روابط با يكديگر پرداخته شود تا شاهد تحقق روابط دوستانه ميان كشورهاي منطقه و جهان اسلام باشيم .

 

2ـ ادبيات موضوع :

 

عليرغم حساسيت و اهميت موضوع يكي از نكته هاي جالب توجه در ارتباط با آن كم توجهي محققان و پژوهندگان اين رشته به اين مسأله مي باشد و كمتر تحقيق و كتابي در اين زمينه يافت مي شود كه به طور دقيق و موشكافانه به بررسي روابط پيچيدة ايران و سوريه پرداخته باشد . در اين ارتباط تنها گزارشها و مقالاتي به چشم مي خورد كه بيشتر به مسألة صلح و اقدامات سوريه و بررسي سطحي روابط ايران و سوريه و البته با ديدگاه وزارت خارجه اي پرداخته است .

 

3ـ علل انتخاب موضوع :

 

همان طور كه در مقدمه بيان شد درك و شناخت صحيح از تحولات منطقة خاورميانه و كشورهاي آن براي ايران كه خود در اين منطقه قراردارد و به عنوان تزديك ترين محيط جغرافيايي گسترده تر از كشورها محسوب مي شود ، ضروري مي باشد . در اين راستا بررسي روابط دو جانبه ميان ايران و كشورهاي منطقه نيز يكي از مهم ترين اقدامات شناخته مي شود . كشور سوريه كه به دليل مسائل ژئوپلتيك و هم جواري با رژيم اسرائيل به عنوان كشور خط مقدم جبهة اعراب و اسرائيل شناخته شده و اكنون نيز به عنوان كشور خط مقدم مخالف باروند فعلي سازش مطرح مي باشد ، جايگاه ويژه اي را در سياست خارجي ايران به خود اختصاص داده است . علاوه بر اهميت اين موضوع علاقة نويسنده به مسائل منطقه اي و جهان اسلام نيز سبب گرديد كه روابط سياسي دو كشور ايران و سوريه مورد بررسي و تحقيق قرار گيرد .

4ـ سئوال اصلي و سئوالات فرعي :

سئوال اصلي : چرا روابط ايران و سوريه در مقطع بعد از وقوع انقلاب اسلامي بهبود و گسترش يافته و علل گسترش آن كدامند ؟

سئوالات فرعي :1.  مسأله بحران خاورميانه تا چه اندازه در روابط سياسي ايران و سوريه مؤثر بوده است ؟

2. مسأله عراق و توسعه طلبي آن تا چه اندازه در روابط سياسي ايران و سوريه مؤثر بوده است ؟

3. پيمان تركيه ـ اسرائيل چه تأثيري در روابط سياسي ايران و سوريه داشته است ؟

4. ساختار نظام بين الملل در دوران نظام دو قطبي و پس از آن چه تأثيري بر روابط دو جانيه داشته است ؟

 

5 ـ فرضيه هاي تحقيق :

 

فرضيه اصلي : (( گسترش روابط ايران و سوريه در مقطع بعد از انقلاب اسلامي ناشي از دشمن مشترك يعني اسراييل و ديدگاه‌هاي مشترك در ارتباط با برخي تحولات منطقه اي و تلاش در جهت كسب موازنة قدرت در برابر آن بوده است . )) 

فرضيه هاي فرعي :1. (( انقلاب اسلامي ايران يكي از عوامل مؤثر در گسترش روابط سياسي ايران و سوريه بوده است .))