عنوان : مقاله نقد و تفسیر داستانهای تمثیلی هدایت و آل احمد آب زندگی سرگذشت کندوها نون و القلم

این فایل با فرمت word و آماده پرینت می باشد

چكيده: 
هدف از نگارش اين رساله به دست ‌دادن روشي براي تفسير روايات تمثيلي ادب فارسي است  
پس از آوردن مقدمه اي در باب دلالت هاي حقيقي و مجازي كلام، فصل اول درباره ي تمثيل از ديدگاه بلاغت قديم و نقد ادبي جديد، انگيزه هاي بيان تمثيلي و مقايسه ي آن با بيان رمزي آورده شده است  فصل دوم مروري بر ويژگي هاي بنيادين قصه ها و تطبيق عناصر داستان هاي منتخب در اين رساله با اين ويژگي هاست و سرانجام در فصل هاي سوم تا پنجم داستان «  آب زندگي» نوشته‌ي صادق هدايت و «سرگذشت كندوها» و « نون القلم» نوشته ي جلال آل احمد تفسير تمثيلي شده اند  در جريان تفسير داستان ها،  جهان بيني و افكار نويسنده ، آرا و انديشه هاي او كه در ديگر آثارش منعكس شده و نيز شرايط اجتماعي و سياسي زمان نگارش داستان لحاظ شده است  
 
پيش گفتار 
پيش از شروع مراحل اداري و آموزشي، نيت نويسنده ي اين رساله آن بود كه گذري كلي بر تمثيل هاي امروز ادب فارسي داشته باشد و به انگيزه هاي تمثيل گرايي و روي آوردن داستان نويسان معاصر به افسانه هاي تمثيلي بپردازد  براي حصول اين مقصود لازم بود كه بر تاريخ ادبيات معاصر نظري بيندازيم و مقاطعي از زمان را كه تراكم افسانه هاي تمثيلي در آن ها بيشتر از دوره هاي ديگر بود، مشخص كنيم  به همين منظور در ابتدا از هر يك از اين مقاطع زماني يكي دو داستان انتخاب و به شوراي محترم استادان گروه زبان و ادب فارسي پيشنهاد شد  اين داستان ها در طرح اوليه ي رساله عبارت بودند از :« ماهي سياه كوچولو» ( صمد بهرنگي )، «مهره ي مار» ( م ا  به آذين)، «اسائه ي ادب» ( صادق چوبك )، «  آب زندگي» ( صادق هدايت )،«سرگذشت كندوها» و «نون و القلم » ( جلال آل احمد )   اما پس از مشورت استادان گرامي و طبق نظر و صلاح ديد ايشان، تنها سه داستان «آب زندگي»، « سرگذشت كندوها» ، و « نون و القلم» براي نقد و بررسي انتخاب شد  بنابراين عنوان رساله از «بررسي تمثيل هاي معاصر» به «نقد و بررسي تمثيل هاي هدايت و آل احمد» تغيير يافت  
در تفسير داستان هاي منتخب، انديشه ها و عقايد فرهنگي ، اجتماعي و سياسي نويسندگان آن ها در نظر گرفته شده و داستان ها جزيي از فضاي فكري نويسندگان تلقي شده اند  اما قصد نگارنده ي رساله به هيچ وجه ارزيابي و ارزش گذاري بر عقايد اين داستان نويسان نيست و سعي او تنها در جهت ترسيم اين فضاي فكري پيش روي خواننده است  
در نقد و بررسي و تفسير داستان ها از روش واحدي پيروي نشده و نگارنده خود را موظف به رعايت چارچوب ثابت و غير قابل تغييري ندانسته است  روش نويسنده‌ي رساله و طرز برخورد او با هر داستان نسبت به عناصر برجسته و مهم داستان ها تغيير كرده و در هر فصل صورت ديگري به خود گرفته است  خواننده ي رساله اگر پيش از آن، داستان هاي مورد بحث را خوانده باشد، اين روش متغير را از طرف نگارنده خواهد پذيرفت  
 
_ از همه ي كساني كه  پيش از انتخاب موضوع و پس از آن به هر وسيله: با طرح پرسشي كوتاه، نگاهي كنج كاو، احوال پرسي پرمعنا، حرف هايي صريح يا در پرده و … پيش تر و بيش تر از من نگران سر و سامان يافتن يا نيافتن اين رساله بودند و كلاغ اين قصه ي دور و دراز را تا رسيدن به لانه هم راهي كردند، سپاس گزارم  
از يكايك استادان گروه زبان و ادبيات فارسي در دنشكده ي ادبيات و علوم انساني دانشگاه تهران، كه در طول تحصيل هفت ساله ي خود ( كارشناسي و كارشناسي ارشد) خوشه اي از خرمن دانش ايشان چيده و شيريني آن را چشيده ام، تشكر مي‌كنم  
از سركار خانم دكتر حميرا زمردي ( راهنماي اين رساله ) كه به ويژه در زمان تصويب موضوع هم راهي خود را از من دريغ نداشته و شنواي حرف ها و پاسخ گوي پرسش هايم بودند، سپاس گزارم و نيز جناب آقاي دكتر محمد رضا تركي ( مشاور اين رساله ) را به سبب فروتني بزرگوارانه شان مي ستايم  
در انتها پدر و مادر عزيزم را كه همواره به من اجازه داده اند در فضايي آزاد تنفس كنم، بينديشم، بخوانم و ببالم ، سپاس مي گويم  

 
فهرست مطالب
مقدمه    1    
فصل اول: تمثيل    4
1-تمثيل در حوزه ي بلاغت    4    
2- روايت هاي تمثيلي    8
    2-1- تمثيل از ديدگاه نقد ادبي معاصر    8
    2-2- ساختار روايي تمثيل    10
    2-3- انواع روايت هاي تمثيلي    11
        2-3-1- افسانه‌ي تمثيلي    11
        2-3-2- حكايت اخلاقي    12
        2-3-3- تمثيل رمزي    13
    2-4- تقسيم بندي ديگر    14
    2-5- انواع تمثيل از نظر موضوع    15    
3- ضرورت بيان تمثيلي    16
    3-1- ترس و احتياط    16
    3-2- حفظ راز از نااهل    17
    3-3- مصلحت    17
    3-4- تأثيرگذاري بيشتر، جلب توجه و برانگيختن دقت    18
    3-5- تعليم و عيني كردن مفهوم ذهني    18
4- ضرورت تمثيل گرايي در كتب آسماني    18
5- داستان تمثيلي ، داستان رمزي و بهره گيري از نماد    21
    5-1- نگاهي ديگر به داستان تمثيلي    21
    5-2- داستان رمزي    23
    5-3- مقايسه‌ي بيان رمزي و بيان تمثيلي    25
    5-4- جايگاه نماد در روايات تمثيلي و رمزي    28
6- تمثيل و عدم واقعيت    32
7- تمثيل در ادبيات داستاني معاصر    33
فصل دوم :‌بررسي داستانهاي «آب زندگي » ، «سرگذشت كندوها» و «نون والقلم» بر بنياد عمده ترين ويژگي هاي قصه ها    36
1- خرق عادت    37
2- پيرنگ ضعيف    38
3- شخصيت ها و شيوه‌ي شخصيت پردازي    39
فصل سوم : تفسير تمثيلي داستان «آب زندگي »     44
1- شرايط سياسي و اجتماعي در زمان نگارش داستان    44    
2- تفسير داستان    45
فصل چهارم: تفسير تمثيلي داستان «سرگذشت كندوها»    55
1- سرگذشت نفت    56
2- تفسير داستان    58
    2-1- سرگذشت كندوها (نظري برداستان)    58
    2-2- تفسير داستان با تفكيك عناصر و اجراي اصلي     59
        2-2-1- ولايت زنبورها    61
       2-2-2- عسل    61
       2-2-3- بلا    62
       2-2-4- خواب زمستاني    63
       2-2-5- تصميم كمندعلي بك    63
       2-2-6- مورچه هاي قرمز    64
       2-2-7- جلسه‌ي گيس سفيدها    64
       2-2-8- پرواز زنبورها    66
    2-3- نقد و نظر    66    
فصل پنجم : تفسير تمثيلي «نون و القلم»    69
1- مهمترين جنبش چپ گراي معاصر    70
2- ماجراي يك شكست (نظري بر داستان)    72
3- تفسير داستان    73
    3-1- حكومت قلندرانه    74
    3-2- هونگ هاي برنجي    77
    3-3- دو ميرزا بنويس    79
    3-4- فرجام كار    82
    3-5- از دم در مسجد جامع تا ارگ حكومتي    83
4- نقد ونظر    84
پا نوشت    86
فهرست منابع و مآخذ    95

مقدمه
در آغاز كلمه نبود. انسان بود و اشياي پيرامونش. و انسان خواست كه بشناسد. و براي شناختن نياز به كلمه داشت؛ به اسم. تا پيش از شناختن اشيا، پيش از ترسيم صور اشيا در ذهن اسم اشيا را بداند. و انسان اسم گذاشت بر اشيا.(1) 
اسامي آن چه پيرامون انسان است – و البته آن چه در ذهن و فكر و روح اوست-، ‌كوشش اوست براي شناختن. اين اسم‌ها و كلمات، علامات و نشانه‌هايي هستند كه به معاني معيني دلالت مي‌كنند و واضع آن‌ها انسان است. انسان بر حسب قرارداد و به دل خواه خود،‌ در ابتدا بر اشياي پيرامونش اسم گذاشت و اين نشانه‌هاي وضعي/ قراردادي شدند نام‌هاي واقعي اشيا. «نشانه‌ها وسايلي مقتصدانه هستند براي بيان معنايي كه يا حاضر است و يا قابل وارسي.»(2) انسان وقتي شيئي را ديد، تعريفي از آن شيء بر حسب صورت ظاهر،‌ هويت و كاركرد آن – و اگر آن شيء مفهومي ذهني يا عقلي بود، تعريفي حاصل از ادراك آن – در ذهنش نقش بست و به منظور آن كه از آن پس براي ناميدن آن شيء همه‌ي معنايي را كه در ذهنش دارد،‌ با تمام حدود  و ثغور آن به زبان نياورد، به نام‌گذاري آن پرداخت. و از اين رو است كه نشانه‌ها «همه وسايلي مقتصدانه» هستند «براي بيان تعريفي طولاني» و «موجب صرفه‌جويي در اعمال ذهني».(3)
نام اشيا را –از آن رو كه به معنايي دلالت مي‌كنند – دال، و معناي نهفته در آن را – كه همان صورت ظاهر اشيا و مجموعه‌ي ويژگي‌هاي آن‌هاست- مدلول مي‌خوانيم. بنا بر تعريفي كه از نام‌ها و نشانه‌ها ذكر شد، دلالت اين نشانه‌ها بر معنا دلالتي وضعي و قراردادي است؛ نه مبتني بر شباهت واقعي ميان دال و مدلول. هم چنين‌اند علامت‌هاي اختصاري يا نشانه‌هايي نظير علامات راهنمايي و رانندگي. 

اما اين اولين و ابتدايي‌ترين كوشش انسان است براي نهان كردن معنا در پوشش لفظ و نشانه. كوششي كه به جز صرفه‌جويي و اقتصاد در اعمال ذهني و زباني و سهولت در ايجاد ارتباط با ديگران انگيزه‌ي ديگري مسبب آن نيست. در عين حال اين نشانه‌ها در حكم آينه‌هايي هستند كه معناي مورد نظر را به روشني و وضوح باز مي‌تابانند و اين معنا «واقعيتي است حاضر و موجود، يا واقعيتي كه مي‌تواند حضور داشته باشد.(4)»
پوشيدگي و عدم صراحت شيوه‌ها،‌ دلايل و انگيزه‌هاي ديگري نيز دارد و منجر به آفرينش شگردها و انواعي چون استعاره، تمثيل، نماد و رمز مي‌شود؛ اصطلاحاتي كه هر يك ، روشي است براي بيان مقصود و با وجود گونه‌گوني و بعضاً داشتن وجه تمايز با انواع ديگر، گاه به اشتباه به جاي يك ديگر به كار مي‌روند. در ادامه به بحث و بررسي پيرامون اين اصطلاحات، تعريف هر يك،‌ درجات پوشيدگي معنا در هر كدام، نوع رابطه‌ي دال و مدلول در هر يك و علل و انگيزه‌هاي به كار بردن آن‌ها پرداخته خواهد شد و البته نانوشته پيداست كه مقصود از اين تطويل كلام چيزي نيست جز به دست دادن تعريفي نسبتاً جامع و مانع از «تمثيل» و «بيان تمثيلي» كه موضوع اصلي اين رساله است.