فهرست

تعريف تاريخ 

طرح اجراي ملي شدن نفت مصوب مجلسين

پيشنهاد نخست وزيري دكتر مصدق

كوشش ايران براي تحصيل بازار فروش نفت

بروز جدي اختلاف بين سران نهضت

كارگرداني خارجي كودتا

وضع حزب توده در مقابل كودتا

سرلشكر زاهدي در راس دولت 

تعريف تاريخ :

براي تاريخ معاني و تعاريف گوناگوني گفته اند و از جمله «تعيين كردن مدتي از ابتداي امري عظيم و قديم و مشهور تا ظهور امر ثاني كه دنبال اوست».

اين تعريف و معني بيشتر به خود تاريخ اتكاء دارد تا به موضوعات تاريخ كه نظر ما متوجه آنهاست؛ بنابراين از تعريف ديگري استفاده مي كنيم: «سرگذشت يا سلسله اعمال و وقايع و حوادث قابل ذكر كه به ترتيب از منه تنظيم شده باشد».

تاريخ معاصر ايران.

تاريخ معاصر ايران با مساله نفت توام و همراه است. امتيازاتي كه از زمان ناصرالدين شاه در اين خصوص به خارجيها داده شده، همواره با حوادث و تحولات بسيار همراه بوده است و امروز هم كه نفت را به طور كامل در اختيار داريم نه تنها با يك مساله بزرگ اقتصادي مواجه هستيم بلكه مهمترين مساله سياسي روز ما را تشكيل مي دهد تا آنجا كه آمريكا مدعي عدم جواز استفاده از نفت به عنوان يك حربه سياسي در خصوص ايران از آن استفاده كرد ليكن در ابتدا ژاپن و اروپاي غربي به مناسبت همين نفت تا حدي در محاصره اقتصادي ايران، با آمريكا هماهنگي نكردند و يا ترديد به خود راه دادند.

1- اهميت نفت: تمدن امروز جهان پيوستگي غيرقابل ترديدي با نفت دارد چه مهمترين ماده اي است كه تا به حال شناخته شده و صنايع دنيا را از ابتداي قرن بيستم به طور عمده به گردش در مي آورد. نفت يعني قوه محركه صنايع، و ماده اوليه هزاران كالاي مورد استفاده بشر چون مصالح ساختماني، دارو، رنگ، الياف، كود شيميايي، وسائل آرايش و از همه مهمتر صنعت پتروشيمي، سوخت ناوگان عظيم دريايي، هواپيماهاي غول آساي امروزي، جت هاي جنگنده و غيره و غيره همه از نفت است. قطع تولد يك روز نفت در دنيا دگرگوني بسيار را به دنبال دارد چنانچه تحريم نفتي اعراب در سال 1973 م (1352 هـ.ش)، مصيبتي فراموش ناشدني براي دنياي صنعت بود تا آنجا كه اروپا را به جيره بندي وادار ساخت، استفاده از اتومبيل سواري در بعضي كشورها متوقف گرديد و چرخ بسياري از صنايع از حركت ايستاد.

2- سوابق نفت به طور كلي: از هزاران سال پيش بشر اندك آشنايي با نفت داشته و در موارد بسيار محدود از آن استفاده مي كرده است ليكن به شكلي ابتدائي و بي‌توجه به اصول علمي. مصرف قير در گذشته هاي دور بر همين اساس بوده است. حدود صد و بيست سال قبل اولين چاه نفت در آمريكا حفر گرديد و استخراج آن شروع شد. در آغاز قرن بيستم فقط توليد جهاني در سال، 21 ميليون تن بود و در نيمه اين قرن به پانصد ميليون تن، و در سال 1971 م (1350 هـ.ش)، به 2430 ميليون تن رسيد و اكنون توليد ساليانه بايد از مرز چهار هزار ميليون تن در سال گذشته باشد. مصرف نفت در كشورها يكسان نيست. معلوم است كه كشورهاي توسعه نيافته در مقايسه با ممالكي مثل امريكا، شوروي، ژاپن و انگليس مصرف كمتري دارند ليكن به طور كلي مصرف سرانه ساكنين كره زمين يك تن در سال تخمين زده مي شود.

3- امتيازات اوليه: در زمان ناصرالدين شاه يكي از اتباع انگليس امتياز ايجاد راه آهن را گرفت، اما در قسمتي از قرارداد قيد گرديد كه كمپاني طرف قرارداد از معادن فلزات و نفت و قيري كه در چهل ميلي طرفين راه آهن است بهره برداري خواهد كرد؛ اين قرارداد انجام نشد و لغو گرديد.

«البرت هوتسن» هلندي امتياز نفت «دالكي» بوشهر را كه در آن تاريخ به نظر مي‌رسيد نفت قابل توجهي دارد دريافت كرد ولي از انجام كار مايوس گرديد.

در سال 1250 هـ.ش (1289 هـ.ق- و 1872م)، امتياز بسيار مهمي به «بارون ژوليوس رويتر» داده شد (رويتر بنيانگذار خبرگزاري است، و خبرگزاري انگليس رويتر هم به نام او نام گذاري شده است) اين امتياز علاوه بر راه آهن شامل استخراج همه معادن كشور (به جز معادن طلا، نقره و جواهرات) و استفاده از تمام جنگلها و اجازه تأسيس شعب پست و بانك و احداث خطوط تلگرافي در همه نقاط كشور مي‌شد. چنين امتيازي چنان بي‌سابقه بود كه بعضي آن را بخششي بزرگ دانسته و پاره‌اي آن را فروش يك مملكت تعبير كرده اند.

روحاني مبارزي به نام «ملاعلي كني» در مخالفت تا مرحله لغو امتياز ايستاد. روسيه هم كه در گرفتن امتياز با انگليس رقابت داشت از اين امتياز به خشم آمد. خود صاحب امتياز نيز متوجه گرديد كه انجام كار و استفاده از امتياز ساده نيست و قبل از آن كه به نتيجه برسد لغو شد ولي امتياز «بانك شاهنشاهي» و نشر اسكناس را به جاي آن به مدت شصت سال گرفت. «ميرزا حسين خان سپهسالار كه عاقد قرارداد رويتر بود با لغو امتياز از صدارت كنار رفت».

4- قرارداد دارسي: «ويليام دارسي» در سال 1280 هـ.ش (1319 هـ.ق، 1901م) موفق به كسب امتياز استخراج و بهره برداري و لوله كشي نفت و قير در سراسر ايران غير از پنج ايالت (آذربايجان، گيلان، مازندران، گرگان و خراسان) به مدت شصت سال گرديد. دارسي متعهد شد ظرف دو سال شركت يا شركتهايي براي بهره برداري از امتياز تاسيس كند و از عوايد حاصله شانزده درصد به عنوان حق الامتياز به دولت ايران بپردازد. به علاوه بيست هزار ليره نقداً به صورت سهم به ايران بدهد. اين قرارداد پنج سال قبل از مشروطيت منعقد شد. در قانون اساسي دادن هر نوع امتياز موكول به تصويب شد.

حوادث و وقايع انقلاب مشروطيت هم زياد است، هم پيچيده و با اين كه تحقيقات بسياري در اين زمينه انجام گرفته مع الوصف مسائل مهم زياد است و در اين جا نيز امكان بحث كامل نيست، بنابراين باز هم مروري كلي به آن داريم:

1- آغاز انقلاب و عوامل آن: مشخص نيست چه روزي انقلاب شروع شد و چه شخصي و يا اشخاصي آغاز گر آن بودند ولي مي توان حوادثي را ديد كه مجموعاً دليل پيدايش مشروطيت است از جمله شكست ايران در دو جنگ با روسيه و انعقاد قراردادهاي گلستان و تركمن چاي، برقراري كاپيتولاسيون به ضرر ملت ايران كه عملاً مشكلاتي را ايجاد كرده بود، بي اعتباري دولت مردان در خارج از كشور به علت بي‌لياقتي، توسعه ارتباط بين ايران و بعض ممالك اروپايي و آگاهي جمعي از ايرانيان از وضع ممالك اروپا امتيازاتي كه دولت هاي روس و انگليس با رقابت در ايران به دست مي آوردند و قرضه هايي كه به دلايل خاص و شرايط اسارت بار اخذ مي شد، عدم توجه زمامداران ايران به حقوق واقعي مردم و به سرنوشت مملكت و از دست رفتن قسمتي از خاك ايران در شمال و شرق، آمادگي گروه‌هاي زيادي از مردم براي تحول كه آزمايش آن را در واقعه تنباكو نشان داده بودند؛ ظلم و جور و تعدي عمال حكومت مثل عين الدوله و شاهزادگان قاجار و مسافرت هاي زائد و پر خرج سلاطين و صدراعظم به اروپا و نفرت كلي مردم از ترتيب اداره مملكت. در اين زمان خزانه دولت از خزانه شخص شاه جدا نبود و عوايد دولتي را شاه به مانند ثروت شخصي خود در هر جايي كه دلش مي خواست خرج مي كرد. فشار مالياتي مردم را خرد كرده بود، مثلاً از دهقانان كه هشتاد درصد جمعيت را تشكيل مي دادند در سال، چهل نوع ماليات اخذ مي شد تحرك مراجع مذهبي و آگاه ساختن مردم به آنچه در كشور مي‌گذشت قسمتي از عواملي است كه در انقلاب تأثير داشت و مبارزه غيرفعال مردم ايران را به تدريج به مبارزه فعال تبديل كرد. فرياد اعتراض نيرومندتر شد و كم كم شكل عصيان گرفت و در سراسر ايران انجمنهايي تشكيل شد.

2- چگونگي مبارزات: به دنبال آگاهي مردم در سال 1322 هـ.ق (1284 هـ.ش)، در خيابان گمرك باغ ميكده اجتماعي تشكيل شد و سوگند ياد كردند كه در راه انقلاب مجاهدت نمايند. كميته اي نه نفري انتخاب كردند كه از جمله: «سيدجمال‌الدين واعظ اصفهاني»، «ملك المتكلمين» و «دولت آبادي» اعضاي آن بودند و با نظر سه روحاني برجسته زمان يعني: آيت‌الله سيدعبدالله بهبهاني، آيت‌الله سيدمحمد طباطبايي و آيت‌الله شيخ فضل‌الله نوري شبنامه هايي منتشر ساختند. جمعي از اعضاء كميته دستگير شدند و اقدامات «علاءالدوله» نفرت عمومي را افزايش داد. واقع «نوز» هم ابعاد مساله را گسترش داد. نوز بلژيكي كه براي اصلاح گمرك آمده بود چنان بر اوضاع مسلط شده بود كه به دستور كسي توجه نداشت وعامل اجراي مقاصد روسها بود و چون جنبه روحانيت نهضت مشروطه غلبه داشت و روسها مخالف آن بودند نوز بلژيكي را لباس روحانيت پوشاندند و از او در حال مسخره اي عكس گرفتند. آشوبي ايجاد شد و مردم بانك استقراض روس را ويران كردند و شاه خسارت آن را پرداخت. و از طرفي به علت‌جنگ روس و ژاپن صدرو قند به ايران كم شد و قيمت آن بالا رفت. «علاءالدوله» دو نفر از بازرگانان معمر و محترم را چوب زد. بازار تعطيل شد، مردم جمع شدند و روحانيون به مسجد آمدند.

«عين الدوله» كه پس از عزل اتابك و عزيمتش به حجاز، صدراعظم شده بود و در مقابل علما و مشروطه خواهان ايستاده بود دستور داد سيد جمال الدين واعظ را از منبر پايين آوردند. در نتيجه زد و خورد در گرفت و جمعي كشته شدند دو سيد روحاني و شيخ فضل الله نوري يك ماه در حضرت عبدالعظيم متحصن شدند. علاءالدوله عزل و بنا شد عدالتخانه تاسيس كرد.

 

شما هم می توانید در مورد این فایل نظر دهید.