مقدمه

من ري (Man Ray) کیست

من ري كيست؟ پاسخ به اين پرسش آنقدرها هم ساده نيست. همگي ما اين تجربه را داشته ايم كه در زندگي روزمره خود وقت و انرژي زيادي را صرف شناخت انسانهاي اطرافمان كرده ايم و چه بسا در بسياري موارد ناكام مانده ايم، حال اينكه اين انسانها با ما همراه بوده اند و ارتباط مستقيمي بين ما و ايشان وجود داشته، ارتباطي زنده كه تا حدي تحت كنترل ما بوده ولي بازهم موفق نشده ايم تا شخصيت اطرافيانمان را آنطور كه بايد و شايد بشناسيم.

حال چگونه ممكن است كه چنين خوش خيال باشيم و بپنداريم كه با بررسي چند تابلو و ديدن آثاري چند از يك هنرمند مي توانيم به شناخت وي نائل آييم!

البته اين يك نوع رهيافت در دنياي هنر است؛ مي توانيم اصلاً به هنرمند توجه چنداني نكنيم و آثار وي را همچون موجوداتي مستقل و جاودان در نظر بگيريم وسعي كنيم با آنها همان ارتباطي را برقرار كنيم كه مثلاً با دوستمان برقرار مي كنيم!

ولي آيا واقعاً همينطور است؟ آيا يك اثر هنري به جز آنچه به چشم مي آيد (در مورد هنرهاي ديداري ) و يا شنيده مي شود (در مورد هنرهاي شنيداري ) هيچ چيز ديگري را نشان نمي دهد؟!

آيا به اصطلاح اثر هنري «از زير بوته در آمده» است؟!

در يك ارتباط ساده با يك انسان، در همان مراحل اوليه سعي مي كنيم تا در مورد او چيزهايي فراتر از بعد ظاهري او بدانيم.

مي خواهيم بدانيم از چه خانواده اي است و چه سابقه تحصيلي يا شغلي دارد؛ مي‌خواهيم بدانيم كه اعتقاداتش از كجا سرچشمه مي گيرند و هدفش براي ادامه زندگي چيست و اگر به دنبال دانستن اين مسائل نباشيم، ارتباط ما با شخص مقابل بسيار سطحي باقي خواهد ماند؛ همانطور كه هرگز از راننده اتوبوسي كه سوار مي‌شويم نمي پرسيم كه چه شد كه راننده اتوبوس شد و آيا به آشپزي علاقه داشت يا خير!!

ولي آيا رويكرد ما در مورد هنر نيز اينگونه است؟ آيا ما امروز اثر هنري را در نمايشگاه مي بينيم و ساعتي بعد وقتي ديگر تصوير آن در شبكيه چشم ما وجود ندارد آنرا فراموش مي كنيم؟ آيا نقاشي در عميق ترين حالت ممكن فقط تا شبكيه چشم ما نفوذ مي كند؟

قطعاً چنين نيست، مخصوصاً در حوزه فلسفه هنر، يك محقق سعي مي كند تا به بطن و فلسفه هنر نفوذ كند و آنچه كه خود را در پس رنگها و نُتها و مواد و مصالح پنهان كرده را بيرون بكشد.

البته برگزيدن چنين راهي قرين سختيها و مشكلات فراوان است. گويا اثر هنري با ما به قايم موشك بازي مي پردازد. در فضايي انتزاعي كه بعد چهارمي به نام خيال هم در جريان است.

از طرفي در بيشتر موارد ما از حضور عنصر مهمي به نام هنرمند محروم هستيم. ما در بيشتر موارد با «تاريخ هنر» سر و كار داريم و نه با «هنر»؛ پس نبايد چنان ساده انگار باشيم كه با ذكر يك بيوگرافي تكراري و ضميمه كردن چند اثر معروف پنداريم كه هنرمندي را شناخته ايم.

هدف من از تحقيق در مورد “من ري” چيزي جز شناخت بيشتر وي و شناساندن او به علاقه مندان نبوده است. گرچه ما امروزه در عصر اطلاعات و ارتباطات زندگي مي‌كنيم و دنياي الكترونيكي كامپيوتر و اينترنت جاي هيچ بهانه اي براي عدم دسترسي به اطلاعات را باقي نمي گذارد ولي متاسفانه در ايران هنوز هم در اين حوزه با مشكلات بسياري روبرو هستيم.

پايگاههاي استفاده رايگان از اينترنت حتي در دانشگاهها بسيار محدود و ناقص عمل مي كنند؛ در حوزه ترجمه هم متاسفانه هنوز بيشترين توجه معطوف به متون شناخته شده و سنتي است. در زمينه هاي جديد به جز چند جزوه مختصر و ترجمه‌هايي اندك و در عين حال ناقص و نامفهوم چيز بيشتري در دسترس نيست.

من براي تحقيق در مورد “من ري” به جز چند سايت اينترنتي به دو كتاب به زبان انگليسي متوسل شدم؛ مشخصات اين كتب را در بخش منابع و ماخذ آورده ام.

اين نوشته ها فقط اشاره اي است به يك شخصيت بزرگ و پيشرو كه تاثيرات عميقي بر هنر دوره خود گذاشته، غور و بررسي بيشتر و قضاوت نهايي بر عهده خواننده است.

اميدوارم كه اين اشاره هرچند كوتاه و مختصر بتواند به كارآيد و حداقل پرسشهاي جديدي در ذهن خواننده ايجاد كند.

كار فلسفه خلق پرسش است و شايد كار فلسفه هنر اين باشد كه پرسشهاي هنري بيافريند!

حال ببينيم كه پرسش “من ري” از دنيا چيست و به پرسشهاي زندگي چگونه پاسخ مي دهد.

من ري: تعاليم، الگوها، اهداف

“من ري” نقاش آمريكايي الاصل كه بيشتر عمر خود را در فرانسه (پاريس) گذراند را مي توان يكي از پيشرويان در مكتب دادائيستي (Dadaism) و سورئاليستي (Surrealism) زمانه خويش (نيمه اول قرن بيستم) دانست.

اطرافيان او را در باز نمايي موفق عكسها تشويق مي‌كردند و در استفاده عجيب و غريب وي از رنگها اغلب ايرادهايي بر كار وي وارد مي كردند.

“من ري” مي گويد: «من هميشه اينطور احساس مي كردم كه چون نسخه اصلي عكس چاپ شده، سياه و سفيد است پس حتماً مي توانم آزادانه از تخيلم براي رنگ‌آميزي آن استفاده كنم!» 

در دوران مدرسه اكثراً در مورد درس و مشق مدرسه اي غفلت مي كرد، ولي در درس ادبيات انگليسي هيچ مشكلي نداشت و اشعار زيادي مي خواند و انشاهاي زيبايي مي نوشت. علاقه اصلي او به نقاشي بود كه اولياء او را نگران كرده بود. پدر و مادر او نگران آينده او بودند و مي ترسيدند كه فرزندشان بخواهد نقاش شود و‌ آيندة شغلي مناسبي نداشته باشد.

او در همين سالها به اين نتيجه رسيد كه هر چه چيزي مشكل تر باشد يا اصلاً غيرممكن، خواستني تر است. اين عقيده در طول زندگي وي بسيار به او كمك كرد و موجب پيشرفتهاي بسياري در كارش شد. از طرفي او عادت داشت كه برخلاف خواست خودش عمل كند!! و اگر از انجام كاري منصرف مي شد تازه وقتي بود كه به خودش مي آمد و از اول با قدرتي بيشتر و انگيزه اي مضاعف كار را شروع مي كرد. اين رويكرد در حوزه عكاسي كه البته موضوع مورد بحث ما نيست، مشهودتر است.