فهرست

مقدمه:

مسجد جامع بابل

مشخصات معماري

صحن و حياط مسجد جامع

گنبد مسجد جامع

شبستان مسجد جامع

محراب مسجد جامع

مناره مسجد جامع

سيدالعلماء روبروي مسجد جامع بابل

2-3- خصوصيت جغرافيايي و اقليمي شهر

شرايط كلي اقليمي استان مازندران

ميزان درجه حرارت

ميزان رطوبت در شهرستان بابل

ميزان بارندگي در شهرستان بابل

بادهاي منطقه

3- معماري سازگار با اقليم بابل

 

مقدمه:

هنگامي كه از مراكز مذهبي سخن مي گوييم ذهن ما توجه به مقابر و زيارتگاه ها و مساجد مي شود صحيح هم اين است تقريباً در هر مرحله از مناطق شهري يا روستايي يك مسجد در بسياري از روستاها تكيه و سقاخانه ها وجود دارد. عمده ترين دليل اين موضوع آن است كه شيعيان ايران توجه و اراده خاصي به ائمه اطهار و فرزندان ايشان داشته و دارند، تكيه و مساجد شهرها و روستا بيشترين آثار بر جاي مانده از معماري دوران اسلامي هستند و به دليل توجه مردم و تقدسي اين بناها از آسيب هاي جوي در امان ماند. و هر بار مردم مشتاقانه براي مرمت و بازسازي آن مي كوشند مساجد از اماكن مذهبي هستند كه تاريخ آغاز بناي آنها را مربوط به پذيرش تشيع و عمومي شدن آن در بين ايرانيان اولين مسجد در زمان پيامبر اكرم(ص) در شهر مدينه و به دست انصار ساخته شد.

اين مسجد به شكل مربع و مصالح آن از خشت و سنگ لاشه بود حتي سربناي آن و ستون هاي آن از درخت نخل بود.

مسجد جامع بابل

مسجد جامع بابل: مسجد اولين پديده معماري اسلامي كه با ظهور اسلام ظهور يافته بودند مساجد هستند براي اداي فريضه واجب نماز كه انجام آن به طور گروهي و اجتماعي توجه شده است. اين مسجد را ابتدا مازيار بن قارن در سال 1023 هـ. ق بنا كرد و در دروه صفويان اين مسجد نوسازي شد و در دوران فتحعلي شاه بر اثر زلزله خراب شد و به فرمان اين پادشاه در سال1225 هـ. ق به مباشرت ميرزا محمد شفيع صدراعظم توسط ميرمحمد حسين متولي آن دوباره بنا شد. (نقشه شماره2)

مشخصات معماري

كتيبه سردر مسجد جامع كه با خط بسيار خوش ثلث و بافت كاشي نوشته است كه ابيات بر آن حك شده است و كتيبه آن از ديوار جنوبي شروع مي شود و سپس بر ديوارهاي غربي و شمالي سردر مي رسد.

صحن و حياط مسجد جامع

يكي از عناصر مهم معماري مسجد صحن و حياط است كه به دليل پيروي از طرح و نقشه اولين مسجد جهان مسجد النبي طرح مربع يا مربع مستطيل كه مسجد جامع داراي حياط مربع مستطيل است و فضاي آزاد و روحاني را براي واردين به مسجد ايجاد مي‌كند. كه در واقع شكل و فرم و عناصر تزئيني ابتدا در همين صحن و حياط به نمايش درمي آيد و ما هنگام ورود به مسجد بسياري از عناصر معماري و تزئينات وابسته به معماري را يكجا مشاهده مي كنيم در بيشتر مسجد سعي مي شود حضور آب در وسط حياط كه مظهر پاكيزگي و نظافت است قرار بگيرد. اما در مسجد جامع يا در مساجد ديگر بابل حوض آب وجود ندارد ولي به جاي حوض از شيرهاي آب كه در قسمت شبستان سردر ورودي آن قرار دارد استفاده مي كنند. (عكس شماره3)

صحن مسجد جامع كه به عتيقي بار فروش معروف است 396 متر مربع است در ازاي حياط مسجد جامع شرقي و غربي است و در طرفي شمال و جنوبي آن ساختمان است. از ساختمان نماي حياط براي قرائت قرآن كريم و مراسم هاي ماه مبارك رمضان و ماه محرم استفاده مي كنند و يك از اين قسمت ها را اختصاص دادند به آبدارخانه براي پذيرايي مردم در مراسم ها و از قسمت هايي از اين ساختمان كه به خيابان راه دارد مغازه‌هاي زيادي احداث شد كه به نظر مي رسد از اين مسجد به جاي استفاده از اماكن مذهبي و فرهنگي بيشتر با كارهاي اقتصادي روي مي آورند. (عكس شماره4و5)

اما از سمت ساختمان جنوبي اين مسجد بيشتر با خواندن نماز جماعت اختصاص دارد،  اين قسمت را با پرده اي نصب كردند براي قسمت زنانه و زنان در آن نماز مي خواندند و داراي سقف آجر نما و هلال هاي بسيار زيبايي در آن قرار دارد. (عكس شماره6و7)

در طول مسجد و در وسط بنا متصل به دو ديوار دو جزر راست و در فاصله اي از اين دو جرز دو ستون آجري است و قسمتي از اين مكان را براي گرفتن وضو و دستشويي شيرهاي آبي قرار دارد. (عكس شماره8و9)

ايوان بدون ترديد زيباترين و عالي ترين ايوان ها در مساجد و بناهاي اسلامي ايران مشاهده مي شوند و ايوان تقريباً بلند و متناسب با بنا ساخته شد ايوان كه جلو آن را پنجره هاي آلومينيوم گذاشته اند ميان دو جرز قرار مي گيرد و پشت ايوان به طرف جنوب گنبدي مسجد و محراب آن است. (عكس شماره10)

گنبد مسجد جامع

گنبدها يكي از علايم معماري اسلامي هستند كه متنوع ترين آنها در مساجد كار گرفته شد.

گنبدهاي اصلي اين مسجد پشت ايوان و در دو طرف آن هشت گنبد كوچك و يك گنبد اصلي كه در چهار طرف اين بنا قرار گرفته اند كه سه طرف هر يك از اين گنبدها طاق هاي جناغي است كه بر ستون ها و جرزهاي آن متكي است. (عكس شماره11)

شبستان مسجد جامع

هر مسجد داراي شبستان است اين شبستان ها كه در چهار طرف مسجد و اين موضوع بستگي به اعتبار و نماز گذاران آن مسجد دارد. شبستان كه فضاي سرپوشيده دارد و داراي ستون هاي يك شكل و موازي و به صورت آجر نما به صحن مسجد راه دارند سقف شبستان ها به صورت قوس شكل هست و اين قوس ها به صورت عرق چين ظاهر شدند جلوه خاصي به خود نمايان كردند و سنگ مرمر به ابعاد55*65 در شبستان مسجد جامع به خط نستعليق وجود دارد شبستان مسجد جامع امروزه بيشتر كاربردهاي انباري گرفته است. از بعضي از شبستان هاي داخل مسجد به جاي كتابخانه و در بعضي از قسمت ها از جاكفشي استفاده مي كند و از شبستان هاي حياط آن از دو قسمت براي گرفتن وضو استفاده مي كنند. (عكس شماره12)

محراب مسجد جامع

محراب كه نشان دهنده قبله مسلمين است و در واقع نقطه عطف مسجد است زيرا فسلفه ايجاد مسجد علاوه بر ابعاد سياسي، اجتماعي، اقتصادي آن اداي فريضه واجب نماز است كه هر مسلمان ملزم براي آن است هر مسجد عناصر تشكيل دهنده خود مثل صحن و مناره و گنبد را نداشته باشد حتماً بايد محراب را دارا باشد مسجد جامع داراي5 محراب است و اين محراب با كاشي كاري ها متنوع و زيبايي خاصي به خود اختصاص داده است و محراب مسجد در ضلع جنوبي آن قرار دارد محرابكاشي كاري مسجد جامع با تناسباتي و به كارگيري كاشي هاي ايوان محراب و يك تكه نمونه هاي بسيار عالي در معماري ايران هستند. (عكس شماره13)

مناره مسجد جامع

مناره ها بنايي هستند در قالب لب برج مانند و باريك كه معمولاً در كنار مساجد و بقاع متبركه براي گرفتن اذان ساخته مي شوند در گذشته مناره ها نقش ميل راهنما را در كنار جاده ها و ابتدا شهرها و كنار مساجد ايفا مي كردند، مناره مسجد جامع دركتيبه شرقي آن و در سردر ورودي مسجد قرار دارد. اين مناره به صورت منفرد و مصالح آن از خشت بوده است. (عكس شماره14)

كاشي كاري مسجد جامع:

به طوركلي نقش كاشي در ايران بسيار مهم و اساسي بوده است زيرا تقريباً غالب بناهايي كه از شاهكارهاي معماري ايران محسوب مي شود بخش عمده زيبايي و شكوه خود را از كاشي كاري هاي مسجد جاي گرفته اند.

اين كاشي كاري به صورت خشت و معرق كار شده و يكي از ويژگي هاي تزئينات معماري ايران كاشي كاري است كه در نهايت استادي و تلفيق رنگ ها با هم در ديوارهاي جانبي و ايوان ها خودنمايي مي كند. كاشي كاري را محراب هاي مسجد جامع هم جلوه اي خاص با خود نمايان كرد، اشعاري با خط خوش ثلث روي قسمت هاي كاشي نوشته شده كه شامل كتيبه سردر غربي مسجد جامع با خشت كاشي كاري. محمد مهدي1230 هـ. ق (عكس شماره15)

در حال حاضر هم به صورت نماي آجري كارها در ديوارها و قسمت هايي از شبستان انجام دادند كه با اعتراض مردم و ميراث فرهنگي به صورت نصفه كاره رها شد و اگر بخواهند از اين نما استفاده كنند به نظر مي رسد كه بافت قديمي اين مسجد از بين مي‌رود. (عكس شماره16و17)

سيدالعلماء روبروي مسجد جامع بابل

سيدالعلماء بار فروش از علماء معاصر دوره محمدشاه و ناصرالدين شاه است و من شاگرد ملامحمد شريف بن آملي ملقب به شريف الدين است او در سال 1187 هـ. ق متولد و در سال1270 هـ.ق درگذشت و مقبره اش در انتهاي بازار مسجد جامع قرار دارد. (عكس شماره18)

مقبره سيدالعلماء بنايي است شامل يك حياط و يك پيش صحنه و صحن پنج ضلعي متصل به همين پيش صحن داخل هر يك از اضلاع بزرگ دو طرف غربي و شرقي يك صحنه كوچ عميق است. ديوار مقابل درب ورودي دو اطاق ها و طاقچه و يك محراب است.

مقبره سيدالعلماء در قسمت بالاي صحن اصلي است سنگ مرمري زردرنگ و بدون هيچگونه نوشته اي و تزئيني آن را پوشانده است. اخيراً دكان هاي شيريني فروشي و بلورفروشي  راهي به اين حياط مقبره پيدا كردند لوازم و وسايل زيادي خود را در ايوان‌هاي حياط چيده اند كه اين امر در مساجد بابل يك امر طبيعي شد.

همانطور كه توضيح دادم در تمام مساجد بابل به خاطر اينكه بار فروش نام گرفت مغازه و بازارهاي زيادي در نزديكي مسجد هست. اگر به همين صورت پيش رود تمام اراضي اين منطقه را تصرف خواهند كرد.

در درب ورودي مسجد جامع بازار سرپوشيده اي قرار دارد كه سال هاي زيادي قدمت دارد اين بازار در تمام روز هفته برقرار است و حدوداً از ساعت6 صبح شروع و تا عصر خاتمه مي يابد و كالاهايي كه معمولاً در اين بازار عرضه مي شود عبارتند از: سبزي، ميوه، تره بار، لبنيات و مواد غذايي كه ميزبان اين بازار عمدتاً افراد شهري هستند. (عكس شماره19)

 

1-3- شناخت تاريخچه، علل پيدايش، چگونگي توسعه شهر و روند رشد آن در ادوار گذشته

اگرچه بيشتر محققاني كه درباره تاريخ بابل به نگارش مطالبي پرداخته اند شهر بابل كنوني را همان“مطير” باستاني دانسته اند، اين نظريه كه اين دو شهر را يكي بدانيم يك اشتباه است. زيرا همين محققان هم عقيده اند كه خرابه هاي مامطير باستاني در بيست كيلومتري شهر بابل كنوني است و اينكه دو شهر بايست كيلومتر فاصله را يكي بدانيم و ارزيابي درستي نيست. به خصوص كه منطقه شمال ايران به علت آب و هواي مساعد و گسترش كشاورزي، همواره مهياي زندگي جمعيت زيادي بوده است و به همين دليل فاصله بين آبادي هاي كناره درياي خزر بسيار نزديك است و ما گاهي در فواصل حدود بيست كيلومتر شاهد شكل گيري شهرهاي برزگي هستيم كه از جمله مي توان به شهرهاي بزرگ آمل، ساري، قائم شهر، بابل و بابلسر اشاره داشت كه هر يك با فواصل كم از يكديگر قرار دارند و همگي آنها را مي توان در دايره اي با شعاع كمتر از پنجاه كيلومتر جا داد. بنابراين توجه به اين نكته ضروري است كه بابل كنوني همان مامطير باستاني نيست و مي بايست اين دو مكان را به صورت منفك از هم مورد مطالعه قرار داد.

در مورد مامطير، آنگونه كه از نامش خبر مي آيد از آبادي هاي قبل از اسلام است اگر چه در تواريخ باستاني نامي از آن برده نشده است. ظاهراً در جريان حمله مغول يا بر اثر حادثه ديگري اين شهر كاملاً از بين رفته است و اينك تنها خرابه هايي از آن باقي مانده است كه ارتباطي با بابل و موضوع مورد تحقيق ما ندارد.

اما در مورد شكل گيري شهر بابل براي اولين بار در سال881 قمري ظهيرالدين مرعشي در تاريخ رويان از دهي به نم بارفروش ده نام برده است، اين ده در همين مكاني واقع بوده كه امروز شهر بابل واقع است. لذا مي توان آن را هسته اوليه بابل كنوني به حساب آورد. مرآه البلدان (از كتب معتبر دوره قاجار) نيز بناي اوليه شهر بارفروش را در دوره صفوي مي داند كه با تاريخ فوق همخواني دارد. زماني كه سيدظهيرالدين از بابل نام مي‌برد سلسله سادات مرعشي حاكم در مازندران آخرين سال هاي حكومت خود را در اين خطه مي گذراندند تا اينكه در سال1006 هجري قمري آخرين آنها به طور كامل حكومت مازندران را به شاه عباس صفوي واگذار كرد. تا قبل از دوره صفوي بابل كنوني محل آب بندان يا سد كوچكي بود (كه پشت آن استخر مانندي شكل گرفته بود) زراعان نواحي مجاور در آنجا آب مزارع زراعي خود را تقسيم مي كردند.

اين سد در محل آستانه كنوني واقع بود. اطراف سد را جنگل و مزارع فراگرفته بود و تپه اي نيز در كنار آن قرار داشت كه سطح تپه به درد كار كشاورزي نمي خورد و به لحاظ خشك بودن مساعد كاربري ديگري بود و به عنوان محل استراحت و انبار كردن ابزار و محصولات و خريد و فروش و مبادله كالا از اين محل استفاده مي شد. از طرف ديگر اين محل در مركز تقاطع راه هايي واقع شده بود كه شهرها و روستاهاي اطراف را به هم پيوند مي داد. لذا هفته بازاري در آنجا تشكيل شد و ساكنان مناطق مجاور در روزهاي پنجشنبه كالاهاي مازاد بر نياز خود را براي مبادله و فروش به اين بازار هفتگي مي‌آوردند اين بازار به پنجشنبه بازار معروف شد و هنوز هم داير است. رسم برپا كردن بازارهاي هفتگي در تمام نواحي شمال ايران برقرار بوده و هست و هسته اوليه بسياري از شهرهاي شمالي كشو همين بازارهاي هفتگي بوده است.

شما هم می توانید در مورد این فایل نظر دهید.