فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                         صفحه

مقدمه   الف) طرح موضوع

ب) اهداف و فرضيات

ج) روش تحقيق

بخش اول: مفاهيم، مباني و تاريخچه حقوق ميراث فرهنگي

فصل اول: مفاهيم و مباني ....................................................................................................................... 2

مبحث اول: مفاهيم .................................................................................................................................... 2

1ـ مفهوم فيلولوژيك (زبان شناسانه) ......................................................................................... 2

2ـ ميراث فرهنگي به مفهوم عام .................................................................................................. 4

3ـ ميراث فرهنگي به مفهوم خاص (ميراث فرهنگي معنوي) ................................................... 8

4ـ تعريف ميراث فرهنگي در قوانين ايران ................................................................................. 11

5ـ تعريف ميراث فرهنگي در كنوانسيون‌هاي بين‌المللي ......................................................... 13

مبحث دوم: مباني ..................................................................................................................................... 18

1ـ مباني ارزشي ............................................................................................................................. 18

2ـ مباني قانوني .............................................................................................................................. 24

3ـ مباني حفظ، پژوهش و معرفي ميراث فرهنگي ..................................................................... 26

فصل دوم: تاريخچه ................................................................................................................................... 31

مبحث اول: تاريخچه حمايت از ميراث فرهنگي در حقوق بين‌المللي ...................................... 31

1ـ پيشينه قراردادي ....................................................................................................................... 31

2ـ پيشينه سازماني ........................................................................................................................ 36

مبحث دوم: تاريخچه حمايت از ميراث فرهنگي در حقوق ايران .............................................. 41

1ـ حمايت از ميراث فرهنگي در ايران قبل از انقلاب اسلامي .................................................. 41

2ـ حمايت از ميراث فرهنگي در ايران پس از انقلاب اسلامي ................................................. 50

بخش دوم: حمايت از ميراث فرهنگي در حقوق ايران

فصل اول: ميراث فرهنگي در قوانين و مقررات ايران ........................................................................ 61

مبحث اول: ميراث فرهنگي در قوانين بنيادي ................................................................................ 61

1ـ ميراث فرهنگي در قانون اساسي ............................................................................................ 61

2ـ ميراث فرهنگي در قانون برنامه توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي .......................... 65

3ـ ميراث فرهنگي در قوانين شهري ............................................................................................ 68

4ـ ميراث فرهنگي در قوانين و مقررات مالي ............................................................................ 75

عنوان                                                                                                                         صفحه

مبحث دوم: ضوابط حفاظتي ناظر بر ميراث فرهنگي ................................................................. 81

1ـ حفاري ......................................................................................................................................... 82

2ـ ورود و صدور .......................................................................................................................... 87

3ـ خريد و فروش ........................................................................................................................... 92

فصل دوم: حمايت دولت از ميراث فرهنگي .......................................................................................... 97

مبحث اول: سازمان‌هاي حامي .............................................................................................................. 97

1ـ سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري .................................................................................... 98

2ـ  پژوهشگاه ميراث فرهنگي ..................................................................................................... 101

3ـ مركز آموزش عالي ................................................................................................................. 103

4ـ انجمن‌هاي ميراث فرهنگي ........................................................................................................ 105

مبحث دوم: ثبت ميراث فرهنگي در فهرست آثار ملي ................................................................. 107

1ـ ثبت آثار غير منقول .................................................................................................................. 108

2ـ ثبت آثار منقول .......................................................................................................................... 114

مبحث سوم: پيوستن به معاهدات و سازمان‌هاي بين‌المللي ..................................................... 117

1ـ الحاق به معاهدات بين المللي .................................................................................................. 117

2ـ عضويت در سازمان‌هاي بين‌الملي......................................................................................... 120

بخش سوم: حمايت از ميراث فرهنگي در حقوق بين‌المللي

فصل اول: معاهدات بين‌المللي ................................................................................................................ 123

مبحث اول: كنوانسيون حمايت از اموال فرهنگي در زمان مخاصمات مسلحانه (1954 يونسكو) 123

1ـ موضوع و دامنة شمول ........................................................................................................... 123

2ـ روش‌هاي حمايت از اموال فرهنگي ........................................................................................ 125

3ـ قلمرو اجرايي كنوانسيون ........................................................................................................ 130

4ـ تشكيل كميته مشورتي ملي .................................................................................................... 133

مبحث دوم: كنوانسيون اتخاذ تدابير لازم براي جلوگيري از ورود و صدور و انتقال مالكيت غير قانوني اموال فرهنگي (1970)....................................................................................................................................................................... 134

1ـ موضوع و دامنة شمول ........................................................................................................... 134

2ـ مقررات شكلي و اجرايي........................................................................................................... 136

عنوان                                                                                                                        صفحه

3- تعهدات دول عضو كنوانسيون............................................................................................... 138

مبحث سوم: كنوانسيون حمايت از ميراث فرهنگي و طبيعي جهان (1972) ........................ 142

1ـ موضوع و دامنة شمول ........................................................................................................... 142

2ـ ابعاد حمايت از ميراث فرهنگي................................................................................................. 145

3ـ مقررات شكلي و اجرايي .......................................................................................................... 150

فصل دوم: سازمان‌هاي بين‌المللي ............................................................................................................... 152

مبحث اول: شوراي بين‌المللي موزه‌ها ( ايكوم) ............................................................................ 152

1ـ تعريف و اهداف ........................................................................................................................ 152

2ـ عضويت در ايكوم .................................................................................................................... 154

3ـ اركان ايكوم ................................................................................................................................ 155

مبحث دوم: مركز بين‌المللي مطالعه، مرمت و حفاظت از اموال فرهنگي (ايكروم).............. 163

1ـ تعريف و اهداف ........................................................................................................................ 163

2ـ عضويت در ايكروم .................................................................................................................. 163

3ـ اركان ايكروم ............................................................................................................................. 164

مبحث سوم: شوراي بين‌المللي ابنيه و محوطه‌هاي فرهنگي (ايكوموس)........................... 168

1ـ تعريف و اهداف ........................................................................................................................ 168

2ـ عضويت در ايكوموس ............................................................................................................. 169

3ـ اركان ايكوموس ........................................................................................................................ 170

نتيجه‌گيري ........................................................................................................................................................ 176

كتابنامه .............................................................................................................................................................. 182

فصل اول: مفاهيم ومباني

از آنجا كه هر سياستي با تكيه بر تعاريف شكل مي گيرد برداشتن گامي در جهت قبول تعريفي براي ميراث فرهنگي ضروري بنظر مي‌رسد.

انتخاب كلمات يك تعريف، كار حساس وقابل تأملي است زيرا هر كلمه يا عبارت مي‌تواند عاملي تعيين كننده درشناسايي، ارزيابي وحفاظت از بقاياي تاريخي باشد. همچنين عوامل مهمي در هر تعريف وجود دارد كه كلمات كليدي انتخابي براي آن بايد توانايي  پاسخگويي به جنبه‌هاي مختلف آن را داشته و حتي المقدور متضمن آگاهي‌هاي لازم در آن وجه باشند. در اين مبحث برآنيم تا با شناخت مفاهيم مربوطه، تعاريف ارائه شده ازميراث فرهنگي را مورد مطالعه قرار دهيم.

از سوي ديگر با توجه به نقش اساسي وفزاينده‌اي كه شناخت مباني هر پديده يا رويدادي دردرك ماهيت و سيرتكاملي آن دارد، مبحث دوم به بررسي اين موضوع اختصاص يافته است.

مبحث اول : تعاريف ميراث فرهنگي

1- معني زبان شناسانه ( فيلولوژيك)

از آنجا كه انتخاب واستفاده از لغات نقش مهمي در بيان مفاهيم پنهانشان دارد،ابتدا معني زبان شناسانه لغات مربوط به ميراث فرهنگي را كه در انگليسي،فرانسه،عربي وفارسي مورد استفاده قرار مي گيرد بررسي مي‌نماييم.

در انگليسي،اصطلاحاتي چون Heritage، Cultural Heritage، Relics، Remains، Patrimonyو Propertyبه كار مي‌آيند. بر طبق فرهنگ لغات Historical Principles(آكسفورد ،1888) Heritageدر قرون گذشته به اشكال متفاوتي چون: heritage، eritage،
 erytage  و غيره بكار مي رفته است.كه همگي از ريشه لاتين Hereditagiumمي باشند به معني :«.. آنچه به ارث رسيده يا ممكن است برسد،هر مال يا خصوصاً ملك كه براساس حق وراثت واگذار گردد» آنچه در اين اصطلاح واضح به نظرمي‌رسد، آن است كه مال از گذشته به ارث رسيده است.

كلمة Relicكه از Reliquiasدر لاتين بدست مي‌آيد،به معني :«در موارد استفاده مذهبي، بخصوص در كليساهاي يونان وكاتوليك روم :برخي اشياء همچون قسمتي ازبدن يا لباس،يك قطعه موردمصرف شخصي يا نظاير آن كه به عنوان يادبود از يك قديس، شهيد يا فرد روحاني ديگري باقي مانده و به دقت از آن نگهداري كرده و محترم ومقدس داشته مي‌شود»، ونيز «چيزي نفيس يا قيمتي» و «هر چه كه به عنوان يادگاري يا يادبود از يك شخص، يك چيز، يك مكان نگه داشته شود؛يك يادمان.»

remainsيعني:«آنان كه از ميان تعدادي از اشخاص باز مانده،نجات يافته يا باقي مانده ‌اند؛باقيمانده يا الباقي» و «يك اثر مادي (عتيقه يا غيرآن )،  يك بنا يا ساختمان قديمي يا ساخته‌اي ديگر؛ وشيئي  كه از زمانهاي گذشته به دست آمده است.»

Patrimonyيعني :دارايي يا يك ملك كه از پدر يا جد شخصي به اورسيده؛ ميراث، وراثت.

Propertyيعني: وضعيتي ازتعلق يا متعلق به بعضي اشخاص بودن و «مالك چيزي بودن، چيزي را تملك كردن،حق(بخصوص حق انحصاري) تصرف، استفاده ،يا در اختيار گرفتن هر چيز (معمولاً شيئي مادي و محسوس) ، دارندگي ،مالكيت.»

در فرانسه كلمات مشابهي با همان ريشة مشترك انگليسي وجود دارد، به استثناء (Cultorel)Bienكه ترجمه آن به انگليسي Propertyيا Goodsاست.

در عربي كلمه «تراث» به كار مي‌رود كه از كلمه ارث ريشه مي‌گيرد. در زبان فارسي دوكلمه «آثار»و «ميراث» وجود دارند كه هر دوريشه عربي دارند. «آثار» جمع «اثر» به معني محصول فيزيكي و غيرفيزيكي بجاي مانده است. در اين كلمه انعكاس گذشته چشم‌گير نيست، و كلمه بيشترنشان دهندة اهميت آنچه كه خلق شده مي‌باشد و از اينروست كه در فارسي اين كلمه اغلب با صفاتي چون تاريخي يا فرهنگي همراه مي‌شود.

كلمة ديگر،ميراث، يعني آنچه به ارث رسيده است كه بسيار مشابه Heritageدر انگليسي است. اگر چه بدون اضافه نمودن كلمات توضيحي نيز قابل درك مي‌باشد، اما همچون Heritageدر انگليسي، اغلب به همراه كلمه «فرهنگ» به كار مي‌رود.

كلمه Propertyانگليسي و Bienفرانسوي يادآور مفهوم گذشته نيستند،در حالي كه ساير كلمات به آنچه كه ميراث گذشته است، رجوع داده مي‌شوند. در مدارك يونسكو اغلب اين دوكلمه،(Property)و Beinبكار رفته اند. اگر چه مي توان چنين فرض كرد كه اين امر موجب ارتباط حال و گذشته مي‌گردد و موارد وسيعتري از پديده‌هاي فرهنگي را تحت پوشش قرار مي‌دهد.

2- ميراث فرهنگي به مفهوم عام:

در دستيابي به يك تعريف براي ميراث فرهنگي، لازم است كه معيارهاي مشخصي مورد توجه قرار گيرند.

در اين ارتباط سه معيار اصلي پيشنهاد مي‌شود، شيئيت، قدمت و پيام انساني

اين معيارها مي‌توانند ما را به اين مضمون نزديك نمايند كه :

هرپديده‌اي ( اعم از منقول و غيرمنقول و آنچه كه ميراث مادي و معنوي[1]خوانده مي‌شود) كه قدمتي دارد (طول اين قدمت نسبي است) و واجدپيامي انساني است ( يا چيزي از انسانهاي گذشته براي عرضه دارد) شايسته است كه بعنوان «ميراث فرهنگي» خطاب گردد.